ΓΙΑΝΝΗΣ ΡΙΤΣΟΣ: ΠΟΙΗΤΗΣ ΤΗΣ ΑΝΤΙΦΑΣΗΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ

ΓΙΑΝΝΗΣ ΡΙΤΣΟΣ: ΠΟΙΗΤΗΣ ΤΗΣ ΑΝΤΙΦΑΣΗΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ
Η φετινή χρονιά έχει ανακηρυχθεί «έτος Γιάννη Ρίτσου»
Ο Γ. Ρίτσος στρατεύθηκε στον κομμουνισμό, αντιλαμβανόμενος και την αισθητική του διάσταση
Έτος Γιάννη Ρίτσου φέτος, 100 χρόνια από τη γέννησή του και είναι μια ευκαιρία όχι μόνο να αναστοχαστούμε πάνω στο έργο του μεγάλου κομμουνιστή ποιητή, αλλά και στη σχέση της πολιτικής με την κουλτούρα. Ο Ρίτσος είναι αναμφίβολα ένας στρατευμένος ποιητής, που συνομιλεί με την Ιστορία, όχι από απόσταση όπως έκαναν οι ρομαντικοί, αλλά ως ενεργό κομμάτι της. (1ον ΆΡΘΡΟ)
Γιάννης Ρίτσος ποιήματα
ΓΙΑΝΝΗΣ ΜΑΝΙΑΤΗΣ


http://www.politikokafeneio.com/neo/modules.php?name=News&file=article&sid=6412


Γιάννης Ρίτσος Νίκος Ξυλούρης TO KAΠΝΙΣΜΕΝΟ ΤΣΟΥΚΑΛΙ
Γιάννης Ρίτσος – Θεοδωράκης Συναυλία 1974
ΞΥΛΟΥΡΗΣ-ΡΙΤΣΟΣ-ΑΥΤΟΙ ΠΟΥ ΠΕΡΙΜΕΝΟΥΝ ΓΙΑΝΝΗΣ ΡΙΤΣΟΣ-ΡΩΜΙΟΣΥΝΗ-ΠΡΩΤΟ ΜΕΡΟΣ
ΓΙΑΝΝΗΣ ΡΙΤΣΟΣ-ΡΩΜΙΟΣΥΝΗ-ΔΕΥΤΕΡΟ ΜΕΡΟΣ
ΓΙΑΝΝΗΣ ΡΙΤΣΟΣ-ΡΩΜΙΟΣΥΝΗ-ΤΡΙΤΟ ΜΕΡΟΣ
ΓΙΑΝΝΗΣ ΡΙΤΣΟΣ-ΡΩΜΙΟΣΥΝΗ-ΤΕΤΑΡΤΟ ΜΕΡΟΣ
ΓΙΑΝΝΗΣ ΡΙΤΣΟΣ-ΡΩΜΙΟΣΥΝΗ-ΠΕΜΠΤΟ ΜΕΡΟΣ
Η ΣΟΝΑΤΑ ΤΟΥ ΣΕΛΗΝΟΦΩΤΟΣ-ΓΙΑΝΝΗΣ ΡΙΤΣΟΣ-ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ
Η ΣΟΝΑΤΑ ΤΟΥ ΣΕΛΗΝΟΦΩΤΟΣ-ΓΙΑΝΝΗΣ ΡΙΤΣΟΣ-ΜΕΡΟΣ ΔΕΥΤΕΡΟ
Γιάννης Ρίτσος - Η Σονάτα του Σεληνόφωτος κείμενο
ΓΙΑΝΝΗΣ ΡΙΤΣΟΣ-ΓΡΑΜΜΑΤΑ ΑΠΟ ΤΟ ΜΕΤΩΠΟ
ΓΙΑΝΝΗΣ ΡΙΤΣΟΣ-ΓΡΑΦΗ ΤΥΦΛΟΥ
ΚΑΙ ΝΑ ΑΔΕΡΦΕ ΜΟΥ - ΡΙΤΣΟΣ ΛΕΟΝΤΗΣ ΠΑΣΧΑΛΙΔΗΣ
Τούτες τις μέρες, Χρήστου Λεοντή, Γιάννη Ρίτσου
(σ. Πολιτικού Καφενείου ΓΙΑΝΝΗΣ ΡΙΤΣΟΣ 2009 - 100 χρόνια από τη γέννησή του
Με αφορμή τη συμπλήρωση εκατό χρόνων από τη γέννηση του Γιάννη Ρίτσου, το Υπουργείο Πολιτισμού ανακήρυξε το 2009 «Έτος Ρίτσου» και ανέθεσε στο Εθνικό Κέντρο Βιβλίου (ΕΚΕΒΙ) τον επιτελικό σχεδιασμό καθώς και το συντονισμό των επετειακών δράσεων και εκδηλώσεων για τον εορτασμό του. Για το σκοπό αυτό το ΕΚΕΒΙ συγκρότησε οργανωτική επιτροπή με πρόεδρο την κ. Χρύσα Προκοπάκη, φιλόλογο-συγγραφέα και μέλη τους κ.κ. Κατρίν Βελισσάρη, Δ/ντρια ΕΚΕΒΙ, Γιώργη Γιατρομανωλάκη, καθηγητή Πανεπιστημίου Αθηνών-συγγραφέα, Ηλία Κεφάλα, ποιητή, Αγγελική Κώττη, δημοσιογράφο - συγγραφέα, Νινέττα Μακρυνικόλα, βιβλιογράφο, Πέτρο Μάρκαρη, συγγραφέα - Πρόεδρο ΕΚΕΒΙ και Μίλτο Πεχλιβάνο, καθηγητή ΑΠΘ-Freie Universität Μονάχου. Με τη συνδρομή της επιτροπής ήδη έχει καταρτιστεί το βασικό πρόγραμμα (εκδοτικό, υποδομών και εκδηλώσεων) το οποίο συνεχώς εμπλουτίζεται. Για την υλοποίηση του προγράμματος το ΕΚΕΒΙ θα συνεργαστεί και με άλλους πολιτιστικούς φορείς και οργανισμούς.
ΛΕΥΚΩΜΑ Έκδοση από το Εθνικό Κέντρο Βιβλίου λευκώματος με χρονολόγιο της ζωής του Γιάννη Ρίτσου, εργοβιογραφία, βιβλιογραφία με μελέτες, άρθρα, ανθολόγιο, φωτογραφικό υλικό, κ.ά. Η ειδική αυτή έκδοση θα διατίθεται σε σχολεία, βιβλιοθήκες και άλλους ενδιαφερόμενους φορείς στην Ελλάδα και το εξωτερικό και θα συνοδεύεται από ανέκδοτο cd με τη φωνή του ποιητή. Τη φιλολογική επιμέλεια του λευκώματος έχουν αναλάβει οι κ.κ. Χρύσα Προκοπάκη και Νινέττα Μακρυνικόλα με τη συνεργασία της κ. Αγγελικής Κώττη. ΚΙΝΗΤΗ ΕΚΘΕΣΗΔημιουργία κινητής έκθεσης-αφιερώματος στον Γ. Ρίτσο, που θα συνοδεύει εκδηλώσεις στο πλαίσιο του εορτασμού, θα ενταχθεί στο πρόγραμμα του ΕΚΕΒΙ «Εκθέσεις στα Σχολεία» και θα εξακολουθήσει να περιοδεύει στη χώρα και μετά το 2009. Στόχος του ΕΚΕΒΙ είναι να ενθαρρύνει εκδηλώσεις στην περιφέρεια δίνοντας κίνητρο σε πολιτιστικούς φορείς, σχολεία, βιβλιοπωλεία, έδρες νεοελληνικών σπουδών, δημοτικές βιβλιοθήκες, λέσχες ανάγνωσης κ.ά. να φιλοξενήσουν την έκθεση και να οργανώσουν εκδηλώσεις για το ευρύ κοινό. Η έκθεση αποτελείται από ταμπλώ με εργοβιογραφικά στοιχεία, εξώφυλλα βιβλίων, φωτογραφικό και αρχειακό υλικό για τη ζωή και το έργο του συγγραφέα.
ΣΥΛΛΕΚΤΙΚΕΣ ΤΗΛΕΚΑΡΤΕΣΚυκλοφορία από τον ΟΤΕ, σε συνεργασία και μετά από πρόταση του ΕΚΕΒΙ, σειράς από 12 συλλεκτικές τηλεκάρτες στις οποίες θα αναγράφονται στίχοι του ποιητή της Ρωμιοσύνης.
ΔΙΑΔΙΚΤΥΑΚΟΣ ΤΟΠΟΣ Δημιουργία από το Εθνικό Κέντρο Βιβλίου σχετικού διαδικτυακού τόπου με στόχο την ολοκληρωμένη και άμεση πληροφόρηση ερευνητών, μελετητών, σπουδαστών αλλά και κάθε ενδιαφερόμενου. Τα βασικά του κεφάλαια: πλήρης βιογραφία που θα περιλαμβάνει και το χρονολόγιο από το λεύκωμα, ποιητικό, πεζογραφικό και εικαστικό έργο του Γιάννη Ρίτσου, μελέτες με επιλογή βιβλιογραφίας και κριτικών κειμένων, μεταφράσεις με βιβλιογραφία και ανθολόγηση μεταφρασμένων ποιημάτων, η βιβλιογραφία του Γιάννη Ρίτσου, πολυμεσικό υλικό με φωτογραφίες, κινηματογραφικό υλικό και μελοποιήσεις των ποιημάτων του καθώς και ενημέρωση για τις εκδηλώσεις του Έτους και παραπομπή σε όλους τους σχετικούς συνδέσμους. Την ευθύνη για τον κόμβο έχει ο κ. Μίλτος Πεχλιβάνος και η έναρξη της λειτουργίας του αναμένεται την Παγκόσμια Ημέρα Ποίησης, 21 Μαρτίου 2009).
Γιάννης Ρίτσος: στάση γενναία και συνεπής
ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΚΑΙ ΚΟΥΛΤΟΥΡΑ
Η φετινή χρονιά έχει ανακηρυχθεί «έτος Γιάννη Ρίτσου». Πέρα από τον επετειακό χαρακτήρα του πράγματος – τον οποίο μπορούν να εξαντλήσουν οι λογοτεχνικοί κύκλοι, τα διάφορα ιδρύματα και οι λοιποί επετειολάγνοι – η χρονιά αυτή που πρόσφατα ξεκίνησε γίνεται αφορμή για προβληματισμούς, συζητήσεις και νέες προοπτικές. Ο ταραγμένος, συγκλονιστικός και ελπιδοφόρος Δεκέμβριος που μας πέρασε, δημιούργησε – ίσως – νέα ήθη στον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε την κινηματική πολιτική και ενέπνευσε την αισιοδοξία πως κάτι καινούριο μπορεί να δημιουργηθεί τόσο στο πεδίο της πολιτικής συνείδησης όσο και στο επίπεδο της κινηματικής πρακτικής. Παράλληλα, αυτή η ιδιαίτερη στιγμή της μεταπολιτευτικής πολιτικής ιστορίας ανέδειξε κάποια προβλήματα στη σχέση που έχει – ή που θα έπρεπε να έχει – η πολιτική με τον πολιτισμό. Προβλήματα που, είτε από αδυναμία είτε από εσφαλμένη κρίση, τα είχαμε αγνοήσει. Η προβληματική, πλην ελαχίστων εξαιρέσεων, στάση των διανοουμένων, των ανθρώπων του πολιτισμού, ανέδειξε ένα επιπλέον ζήτημα: τη στάση που έχουν, ή θα όφειλαν να έχουν, οι διανοούμενοι απέναντι στην Ιστορία.
Σ’ αυτό το πλαίσιο, η επέτειος από τη γέννηση του Γιάννη Ρίτσου αποκτά ιδιαίτερη σημασία. Δεν είναι απλώς επέτειος μνήμης. Είναι η αφορμή για να ξαναδούμε τη σχέση της ποίησης – της καλλιτεχνικής δημιουργίας γενικά – με την πολιτική και την ιστορία. Ο Ρίτσος, μέσα σ’ όλες τις αντιφάσεις τόσο του βίου όσο και του έργου του, υπήρξε μια φυσιογνωμία που δεν «κρύφτηκε» ποτέ. Δεν σημαίνει πως η στάση του ήταν πάντα δόκιμη. Ήταν, αν μη τι άλλο, μια στάση γενναία και συνεπής. Μια στάση ενός ανθρώπου που έχει επίγνωση του μεγέθους του και του οράματος στο οποίου την υπηρεσία έχει θέσει αυτό το μέγεθος. Γι’ αυτό το λόγο ας μην εκληφθεί το αφιέρωμα αυτό ως κάποιο είδος μνημόσυνου αλλά σαν μια ευκαιρία να επαναπροσδιορίσουμε τη σχέση μας με την κουλτούρα.
Άλλωστε, η σχέση της πολιτικής με την κουλτούρα δεν είναι πάντα προφανής. Η μία έννοια περιέχει την άλλη και δεν μπορούν να γίνουν κατανοητές χωρίς να ετεροφωτίζονται, να αλληλεπιδρούν και να συσχετίζονται. Ο Γιάννης Ρίτσος, ποιητής των αντιφάσεων και της Ιστορίας, αναδεικνύει μέσα στο ποιητικό τοπίο που εξυφαίνει, με τον πλέον χαρακτηριστικό τρόπο, αυτή τη σχέση.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΡΙΤΣΟΣ: ΠΟΙΗΤΗΣ ΤΗΣ ΑΝΤΙΦΑΣΗΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ
Γράφει ο ΓΙΑΝΝΗΣ ΜΑΝΙΑΤΗΣ
Το 2009, όπως και η περυσινή, ή προπέρσινη και κάθε χρονιά, είναι χρονιά επετείων. Φέτος, είναι τα 200 χρόνια από τη γέννηση του Καρόλου Δαρβίνου, του Έντγκαρ Άλαν Πόε, του Φέλιξ Μέντελσον, τα 200 χρόνια από το θάνατο του Γιόσεφ Χάιντ και τα 100 χρόνια από τη γέννηση του Γιάννη Ρίτσου. Ποια, όμως, η αξία των επετείων; Είναι αφορμή μνήμης, ευκαιρίες για επικήδειους και μνημόσυνα ή είναι, απλώς, τα χρονικά σημεία που μας καλούν να συνομιλήσουμε ξανά με την ιστορία, με τον πολιτισμό, να ξανασυγκροτήσουμε χαμένες συζητήσεις, να ξανακατανοήσουμε ήδη «κατανοημένα» ζητήματα; Στη σχετικότητα του χρόνου, σχετικότητα που οι ίδιοι έχουμε κατασκευάσει, μια επέτειος δεν είναι τίποτε άλλο παρά μια ακόμα ευκαιρία. Μια ευκαιρία για να συζητήσουμε ξανά δήθεν «παρωχημένα» θέματα, να ξαναδιαβάσουμε σκονισμένα βιβλία με φρέσκα μάτια, να ακούσουμε παλιά τραγούδια με νέα αυτιά. Η φετινή επέτειος για τα 100 χρόνια από τη γέννηση του ποιητή Γιάννη Ρίτσου είναι, φυσικά, μια τέτοια ευκαιρία.
Αναμφισβήτητα, ο Γιάννης Ρίτσος είναι ένας από τους σημαντικότερους ποιητές της νεοελληνικής περιόδου. Το μέγεθος της σημασίας του συνίσταται ακριβώς στο γεγονός πως το ποιητικό του έργο, όσο κι αν από κοινού θεωρείται σημαντικότατο, δίχασε και διχάζει την κριτική και, βεβαίως, τον αναγνώστη του. Λίγες φυσιογνωμίες της νεοελληνικής ποίησης είχαν την τύχη να απολαμβάνουν τόσες συμπάθειες και να ξορκίζουν τόσες αντιπάθειες, όσες ο Ρίτσος. Η ίδια του η ζωή, όπως και το μέλλον που επιφυλάχθηκε στο έργο του, ήταν βαθιά αντιφατική. Γεννημένος στη Μονεμβάσια το 1909, μεγάλωσε στους κόλπους μιας αγροτικής μεν, ιδιαιτέρως εύπορης δε οικογένειας. Όσο κι αν η σύγχρονη λογοτεχνική κριτική «αποκλείει» τις βιογραφικές αναφορές, προκειμένου να κρίνουμε μια καλλιτεχνική φυσιογνωμία, αυτή η κοινωνική και τοπική καταγωγή του Ρίτσου, είναι, νομίζω, η ρίζα της αντίφασής του. Έχοντας εμπειρίες τόσο από το βαθύ αστικό πολιτισμό, όντας ιδιαιτέρως καλλιεργημένος και ευαίσθητος ο ίδιος, όσο και εικόνες από την αγροτική και εργατική ζωή, κατάφερε να συμπυκνώσει στο έργο του τις δύο πλευρές του κόσμου, να εκφράσει το κοινωνικά υψηλό με ποιητικά υψηλό τρόπο.
Όπως είναι γνωστό, ο Γιάννης Ρίτσος ήταν (και είναι) η εμβληματικότερη φιγούρα, μαζί με τον Τάσο Λειβαδίτη, της αριστερής, νεοελληνικής ποίησης. Ο Ρίτσος, όμως, δεν είναι απλώς αριστερός ποιητής, ποιητής μιας Αριστεράς χωρίς πρόσημο, είναι κομμουνιστής ποιητής. Είναι στρατευμένος κομμουνιστής ποιητής. Η στράτευση του Ρίτσου στον κομμουνισμό είναι, σε πρώτο επίπεδο, στράτευση προσωπική. Ήταν παρών ως πρόσωπο σε όλες τις κορυφαίες μάχες που έδωσε το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα του 20ου αιώνα. Παρών στην εθνική αντίσταση, παρών στον εμφύλιο, παρών στη χούντα. Στο βαθμό, όμως, που μας αφορά σήμερα, έναν αιώνα μετά τη γέννησή του, η στράτευση του Ρίτσου είναι στο επίπεδο που ο ποιητής στρατεύεται ακριβώς με αυτή του την ιδιότητα, την ιδιότητα του ποιητή. Κατ’ αυτόν τον τρόπο η ποιητική στράτευση του Ρίτσου είναι διπλής τάξης.
Υπάρχουν στιγμές της ποίησής του που ρητά αναφέρονται σε συγκεκριμένα γεγονότα ή πρόσωπα. Εκεί ο ποιητής, ένα κοινωνικό υποκείμενο, γίνεται πολιτικό υποκείμενο επιστρατεύοντας το ιδιαίτερο, προσωπικό του όπλο, την ποίησή του, για να ασχοληθεί ενεργά με κυρίαρχα, ηγεμονικά, πολιτικά ζητήματα. Τέτοιες στιγμές ο Ρίτσος έχει πολλές. Η στράτευση, όμως, της ποιητικής του Ρίτσου είναι, κυρίως, της άλλης τάξης. Η ποίησή του είναι συνολικά στρατευμένη. Ακόμα κι αν, στο επίπεδο του περιεχομένου, δεν ασχολείται με το συγκεκριμένο, κοινωνικο-πολιτικό γεγονός ή πρόσωπο, η στιχουργία του Ρίτσου είναι βαθιά στρατευμένη γιατί είναι βαθιά κοινωνική, αναδεικνύοντας τις πιο ριζοσπαστικές αλλά και ευαίσθητες πλευρές του κομμουνιστικού οράματος.
Κεντρικό ρόλο στο έργο του Ρίτσου παίζει η Ιστορία. Ο ποιητής συνομιλεί μαζί της, όχι από απόσταση – όπως, πιθανόν, έκαναν οι εκπρόσωποι του ρομαντισμού – αλλά ως ενεργό κομμάτι της. Ως ζωντανό υποκείμενο, το οποίο, έχοντας κατανοήσει την ιστορική συνείδηση και τον ιστορικό του ρόλο, παρεμβαίνει μέσω της ποίησης στα πράγματα, όχι απλώς για να τα σχολιάσει και να τα εξωραΐσει, αλλά για να αλλάξει το σημείο θέασης της πραγματικότητας.
«Εμείς διαβάζουμε την ιστορία του κόσμου σε μικρά ονόματα». Γι’ αυτό η ποίηση του Ρίτσου είναι ζωντανή, είναι ποίηση που, χωρίς να είναι λεξιπλαστική, όπως πιθανόν του Ελύτη, χωρίς να εικονοποιεί όπως η ποίηση του Σεφέρη, χωρίς να συμπυκνώνει ισαρχέγονα φιλοσοφικά ζητήματα όπως του Καβάφη, έχει τόσο έντονα ενσωματωμένο τον Ιστορικό της προσανατολισμό, ώστε είναι πάντα επίκαιρη. Ο Διάλογος ποίησης και ιστορίας στο έργο του Ρίτσου είναι ο διάλογος ενός πολιτικού υποκειμένου, το οποίο άλλοτε μορφοποιείται ως λαός, πρόσωπο, οικουμένη κλπ., με τη λαϊκή ελληνική παράδοση.
Η παράδοση, η ελληνικότητα, εκφράζεται στο έργο του Γιάννη Ρίτσου με τον πλέον ριζοσπαστικό τρόπο. Άλλοτε συνομιλεί με τη δημοτική ποίηση – άλλωστε το φαινομενικά φτωχό λεξιλόγιό του απογειώνει το λαϊκότροπο χαρακτήρα των ποιημάτων του -, άλλοτε παίρνει τη θέση του απέναντι από τον Σικελιανό (μια παράλληλη ανάγνωση του «Επιταφίου» με το «Μήτηρ Θεού» πείθει για του λόγου το αληθές), απέναντι από τον Καβάφη (12 ποιήματα για τον Καβάφη) και άλλοτε συνδιαλέγεται με τα πλέον καινοτόμα και ριζοσπαστικά ρεύματα της νεωτερικής ποίησης. Είναι τελικά ο ποιητής του Ελληνισμού, όταν ο ελληνισμός εκφράζεται στην πιο ριζοσπαστική του μορφή. Ο ελληνισμός, όπως αναδεικνύεται μέσα από την ποιητική του Ρίτσου, δεν έχει σχέση με την καθαρότητα της φυλής και τον μεγαλοϊδεατισμό. Είναι ο ελληνισμός του μόχθου, της υπαίθρου του λαού, ο ελληνισμός όπως διαμορφώνεται από την πάλη του ανθρώπου με την ελληνική ύπαιθρο, από τους αγώνες της ελληνικής εργατικής τάξης, ο ελληνισμός της ελευθερίας, του λιογέρματος (αγαπημένη εικόνα του Ρίτσου) και του αγέρα.
Επομένως, η στράτευση του Ρίτσου στο κομμουνιστικό όραμα είναι στράτευση που αντιλαμβάνεται τον κομμουνισμό στην αισθητική του διάσταση. Μέσα από το σώμα του ποιητικού του έργου διαγράφεται ένα κομμουνιστικό πρόσταγμα ζωντανό και διαυγές, πάντα αισιόδοξο και πιστό στις δυνατότητές της ανθρωπότητας. Σε αντίθεση με τους αριστερούς ποιητές της πρώτης και δεύτερης μεταπολεμικής γενιάς, τους ποιητές της «ήττας» και της «αριστερής» μελαγχολίας, ο Ρίτσος αποπνέει μέσω της ποίησής του εκείνη την αισιοδοξία, εκείνη την άγνοια κινδύνου που επιδεικνύουν μόνο οι τρελοί, οι ποιητές και οι αγωνιστές. «Μια σιωπηλή μεταβολή γίνεται μέσα μας που αλλάζει τον θάνατο σε ζωή, την ερημιά σε συντροφιά, την ταπείνωση σε περηφάνια».
Όμως η αισιοδοξία του Γιάννη Ρίτσου τον εγκατέλειψε στα τελευταία χρόνια της ζωής του. Ο λυρισμός των πρώτων περιόδων της ποιητικής του, δίνει τη θέση του στην εσωστρέφεια και την περισυλλογή. Τα προτεταμένα στήθη των πρώτων ποιημάτων του ζαρώνουν και η ποίηση του κλείνεται στον εαυτό της. Επηρεασμένος από το όραμα που υπηρέτησε, προδομένος από την πτώση των ιδανικών που υπερασπίστηκε, τσακισμένος από το γύρισμα της ιστορίας ο Γιάννης Ρίτσος αφήνει την τελευταία του πνοή το 1990. Ο θάνατός του μοιάζει με παραίτηση, ενώ η πορεία της ποίησής του κινείται παράλληλα με την Ιστορία της Αριστεράς. Η νίκη, η ηγεμονία περιστέλλονται. Την αισιοδοξία διαδέχεται η παραίτηση. Η ανθρωπότητα κλείνεται στο καβούκι της. Μέχρι κάτι καινούριο να γίνει ξανά, μέχρι να πατήσουμε στα πόδια μας. Αυτό μας κληροδοτεί ο Ρίτσος. Γι’ αυτό και η επέτειος των 100 χρόνων από τη γέννησή του είναι μια καλή αφορμή για να τον ξαναδιαβάσουμε. Είναι μια καλή αφορμή να «εκπολιτίσουμε» - τρόπον τινά – τα οράματά μας. Είναι μια καλή αφορμή να ανοίξουμε κουβέντα με την Ιστορία.
Η ΣΤΑΣΗ ΤΗΣ ΚΡΙΤΙΚΗΣ
Πρόβλημα ο μοντερνισμός για τους προοδευτικούς
ΣΤΟΧΟΣ ΤΩΝ ΑΝΤΙΔΡΑΣΤΙΚΩΝ
Ο Γιάννης Ρίτσος, όπως και κάθε πραγματικός ποιητής, χρησιμοποιεί την ποίησή του για να εννοιολογήσει την πραγματικότητα και να συνδιαλαγεί μαζί της. Γι’ αυτόν η ποίηση δεν είναι ο σκοπός αλλά το μέσον ανάγνωσης, είναι το εργαλείο για να ξεκλειδώσει τον κόσμο. Η ποίηση του Ρίτσου προσπαθεί να αναγνώσει τη νεοελληνική πραγματικότητα με οικουμενικό, παγκόσμιο και πανανθρώπινο τρόπο. Κατ’ αυτόν τον τρόπο κοιτά αφ’ ενός μεν προς τη μεγάλη δεξαμενή της παράδοσης, αλλά χρησιμοποιεί όλα τα ποιητικά υλικά της νεωτερικότητας, όλους τους μοντερνισμούς και όλες τις καινοτομίες που έκαναν την ποίηση να ανασάνει κατά τον αιώνα που πέρασε. Αυτή ακριβώς η διπλή θέαση της Ιστορίας και ο διττός τρόπος που ο Ρίτσος χρησιμοποιεί το υλικό του, κατέστησε το έργο του «δυσάρεστο» για τους κριτικούς. Επιπλέον, η δεδηλωμένη στράτευσή του και σε προσωπικό και σε αισθητικό επίπεδο, έδωσε λαβή για ένθεν κακείθεν κατηγορίες.
Η προοδευτική κριτική, ο Γιάννης Κορδάτος, η Αλεξάνδρα Αλαφούζου, ο Νίκος Καρβούνης, τον «επέπληξε» διότι τάχα ο μοντερνισμός δεν εξυπηρετούσε το κομμουνιστικό ιδεώδες. Αυτός ο «οριακός ρεαλισμός» του Ρίτσου, όπου η ποιητική μορφή συγχωνεύεται με το ποιητικό περιεχόμενο, χτυπούσε έντονα στα μάτια των εκπροσώπων του σοσιαλιστικού ρεαλισμού. Αντίθετα, ο ρεαλισμός του Ρίτσου – όχι ως καλλιτεχνικό κίνημα αλλά ως ουσιαστική αισθητική στάση – δεν αρνείται το νεωτερισμό, το πείραμα και την αφαίρεση, όταν η ιδέα, η εικόνα ή η έννοια που θέλει να εκφράσει είναι αντίστοιχα νεωτερική, πειραματική ή αφαιρετική. Έτσι, ο ρεαλισμός φτάνει στα όριά του και βρίσκει στο σώμα της ποιητικής του Ρίτσου μία νέα έκφραση και νέους τρόπους διαφυγής.
Ακόμα πιο χαρακτηριστική, από την προοδευτική κριτική, είναι η στάση των συντηρητικών κριτικών. Τόσο η μορφή της ποιητικής του Ρίτσου, όσο και το εντόνως πολιτικό της περιεχόμενο ενόχλησαν τους λογοτεχνικούς κύκλους και ιδιαίτερα τους αστικούς, εθνοκεντρικούς κύκλους της γενιάς του ’30. Εκείνος που ιδιαίτερα ασχολήθηκε με το έργο του Ρίτσου είναι ο κριτικός και μετέπειτα συνεργάτης της Χούντας, Ανδρέας Καραντώνης. Μέσω του περιοδικού που εξέδιδε, τα Νέα Γράμματα, εγκαινίασε αυτήν την αρνητική κριτική παράδοση απέναντι στο έργο του Γιάννη Ρίτσου. Γράφει κρίνοντας την πρώτη του ποιητική συλλογή Τρακτέρ: «Προξενεί αληθινή θλίψη το θέαμα ενός νέου που ενώ δείχνει αναμφισβήτητη ποιητική διάθεση και λυρική φαντασία, καταφέρνει μολαταύτα να πραγματοποιεί τα αντίθετα των όσων επιδιώκει με την τέχνη του (πως πιστεύει στις επαναστατικές ιδέες και πως του είναι ανάγκη ψυχική το υμνολόγημα της Ρωσίας, του Μαρξ, του Λένιν, όπως θα γράψει παραπάνω ο Καραντώνης), μόνο και μόνο για να ακολουθεί τυφλά και μακάρια την ολέθρια αισθητική που ξεπήδησε από το έργο του Καρυωτάκη (σ. Πολιτικού Καφενείου Κώστας Καρυωτάκης ) και των λησμονημένων, σήμερα, οπαδών του» (Νέα Γράμματα, Χρόνος Α’, Αθήνα 1938, 66, 438). Ο Καραντώνης επικρίνει εδώ τον Ρίτσο τόσο ως πολιτικό υποκείμενο, επιτιθέμενος στο μαρξισμό και το λενινισμό, όσο και ως ποιητικό υποκείμενο, επιτιθέμενος στον Καρυωτάκη! Ενώ, κρίνοντας την ποιητική συλλογή Εαρινή Συμφωνία θα γράψει «(…) Οι στίχοι του συντηρούνε το αμφίβολο εκείνο είδος της μέσης ποίησης (…) που συνήθως βλασταίνει σε εποχές νέων ποιητικών προσανατολισμών, γεφυρώνοντας με πρόχειρα υλικά την απόσταση που χωρίζει τους αληθινά νέους ποιητές από τους στιχουργούς των ξεπερασμένων παραδόσεων». Είναι προφανές πως η κριτική δεν κατάφερε, από τα πρώτα ποιήματα του Ρίτσου, να αντιληφθεί ούτε το όραμά του, ούτε την ποιητική του τεχνική. Την αντίληψη του όριζε ως ποιητικά αληθές εκείνο που συνδιαλέγεται με την ιστορική συνείδηση. Εκείνο που κοιτάει στο παρελθόν και ελπίζει στο μέλλον.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΜΑΝΙΑΤΗΣ
****************************************
βιβλιογραφία
Αφιέρωμα στον Γιάννη Ρίτσο. Αθήνα, Κέδρος, 1981. (επιμέλεια Αικατερίνη Μακρυνικόλα. Γράφουν οι: Αλεξανδρόπουλος Μήτσος, Αλεξίου Έλλη, Ανδρόνικος Μανόλης, Βασιλικός Βασίλης, Βαφόπουλος Γ.Θ., Βελουδής Γιώργος, Βόρνινγκ Αγγελική, Βρεττάκος Νικηφόρος, Γιατρομανωλάκης Γιώργης, Γκάμπε Ντόρα, Γκιλλιέν Νικολά, Γκραμόν Ντομινίκ, Δεκαβάλλες Αντώνης, Δεσποτόπουλος Κώστας, Δούκα Μάρω, Ρεμόν Ζαν, Ζαμπελεάνου Εουτζέν, Θασίτης Πάνος, Θεοδωράκης Μίκης, Ιλίνσκαγια Σόνια, Οζντεμίρ Ίντζε, Κακλαμανάκη Ρούλα, Κασιαν Νίνα, Κήλυ Έντμουντ, Κοκόλης Ξ.Α., Λακαριέρ Ζακ, Λεμαίρ Ζεράρ - Ζωρζ, Λήβι Πήτερ, Μακρυνικόλα Αικατερίνη, Μαρωνίτης Δ.Ν., Ματεφ Πάβελ, Μερακλής Μ.Γ., Μέρτσαντ Πωλ, Μιλλιέξ - Γκρίτση Τατιάνα, Μιλλιέξ Ροζέ, Μοσκώφ Κωστής, Μπανους Μαρία, Μπελέτσκι Αντρέι, Μπόγκζα Τζεο, Μποζίλωφ Μποζινταρ, Μποσκέ Αλαίν, Μυρσιάδης Κώστας, Νεσίν Αζίζ, Ντιντιέρ-Καστίγιο Μιγκέλ, Οικονόμου Ζήσης, Παπ Αρπαντ, Παπαγεωργίου Κώστας, Πέρι Μάσσιμο, Πολεβοϊ Μπορίς, Πολίτης Λίνος, Πρεβελάκης Παντελής, Προκοπάκη Χρύσα, Ρότολο Βιντσέντσο, Σάββας Μηνάς, Σαββίδης Γ.Π., Σαμαράκης Αντώνης, Σάμπο Καλμάν, Σαντζίλιο Κρεσέντσιο, Σαντζίλιο Τίνο, Σερένι Βιτόριο, Σιώτης Ντίνος, Σκιαδάς Αριστόξενος Δ., Σοκολιούκ Βικτόρ, Στυλιανός Αρχιεπίσκοπος Αυστραλίας, Ταμπάρ Πιερ, Τοπούζης Κώστας, Τρυς Ρενέ, Τσαρούχης Γιάννης, Τσερνισοβα Τατιάνα, Φραγκόπουλος Θ.Δ., Φράιερ Κίμων)
Βελουδής Γιώργος, Γιάννης Ρίτσος: Προβλήματα μελέτης του έργου του. Αθήνα, Κέδρος, 1983.
Βελουδής Γιώργος, Προσεγγίσεις στο έργο του Γιάννη Ρίτσου. Αθήνα, Κέδρος, 1984.
Βελουδής Γιώργος, «Ρίτσος Γιάννης», Παγκόσμιο Βιογραφικό Λεξικό9α. Αθήνα, Εκδοτική Αθηνών, 1988.
Γιάννης Ρίτσος · Μελέτες για το έργο του · Γράφουν: Αραγκόν · Αλεξανδρόπουλος Μ. · Αναγνωστάκη Ν. · Ιλίνσκαγια Σ. · Μπανούς Μ. · Μπηαν Π. · Σπανος Β. Ουϊλ. · Θασίτης Π. · Κακλαμανάκη Ρ. · Κουλουφάκος Κ. · Λειβαδίτης Τ. Αθήνα, Διογένης, 1975.
Γκίνης Σπύρος Α., Για τον Γιάννη Ρίτσο. Αθήνα, Ιστορική Έρευνα, 1974.
Γκιβάλου-Κατσίκη Άντα, «Ο μύθος και η πραγματικότητα στην ποίηση του Γιάννη Ρίτσου (μερικές επισημάνσεις)», Νέα Εποχή206, 1-2/1991, σ.8-20.
Διαλησμάς Στέφανος, Εισαγωγή στην ποίηση του Γιάννη Ρίτσου. Αθήνα, Επικαιρότητα, 1981.
Κακλαμανάκη Ρούλα, «Απόσταγμα αισθητικής λειτουργίας» (κριτική για το Ρόπτρο), Διαβάζω13, 9/1978, σ.60-61.
Κεντρώτης Γιώργος, «Η Ελένη ή Το τρίτο ρόδο · Μια συγκριτική και ερμηνευτική προσέγγιση του ποιήματος του Γιάννη Ρίτσου Η Ελένη», Πόρφυρας81-82 (Κέρκυρα), 4-9/1996, σ.577-594.
Λαμπρινού Χρύσα, Για την Τριλογία του Γιάννη Ρίτσου. Αθήνα, 1964 (ανάτυπο από την Επιθεώρηση Τέχνης110, 2/1964, σ.159-172).
Μακρυνικόλα Αικατερίνη (επιμέλεια), Ο Αραγκόν για το Ρίτσο. Αθήνα, Κέδρος, 1983.
Μακρυνικόλα Αικατερίνη, Βιβλιογραφία Γιάννη Ρίτσου · 1924-1989. Αθήνα, Εταιρεία Σπουδών Νεοελληνικού Πολιτισμού και Γενικής Παιδείας · Ιδρυτής Σχολή Μωραϊτη, 1993.
Μαρωνίτης Δ.Ν., «Προβλήματα ποιητικής οικονομίας στο έργο του Γιάννη Ρίτσου», Η λέξη8, 10/1981.
Μαστροδημήτρης Π.Δ., Εγκώμιο στον ποιητή Γιάννη Ρίτσο. Αθήνα, Καρδαμίτσα, 1987.
Μπήαν Πήτερ, Αντίθεση και σύνθεση στην ποίηση του Γιάννη Ρίτσου · μετάφραση Γιάννης Κρητικός · επιμέλεια Αικατερίνη Μακρυνικόλα. Αθήνα, Κέδρος, 1980.
Παπαντωνάκης Γ.Δ., Εισαγωγή στην παιδική ποίηση του Γιάννη Ρίτσου. Αθήνα, Οδυσσέας, 1996.
Παράσχος Κλέων, «Γιάννη Ρίτσου: Τρακτέρ», Νέα Εστία16, ετ.Η΄, 15/10/1934, αρ.188, σ.955-956.
Πιερά Ζεράρ, Η μακριά πορεία ενός ποιητή · μετ. Ελένη Γαρίδη. Αθήνα, Κέδρος, 1978.
Πρεβελάκης Παντελής, Ο ποιητής Γιάννης Ρϊτσος · Συνολική θεώρηση του έργου του. Αθήνα, Κέδρος, 1981.
Προκοπάκη Χρύσα, Η πορεία προς τη Γκραγκάντα · ή οι περιπέτειες του οράματος. Αθήνα, Κέδρος, 1981.
Ρίτσου-Γλέζου Λούλα, Τα παιδικά χρόνια του αδελφού μου Γιάννη Ρίτσου · Καταγραφή αφήγησης και επιμέλεια Μιχάλης Δημητρίου. Αθήνα, Κέδρος, 1981.
Σάββας Μηνάς, «Ο Ευριπίδης επαυξημένος μέσα από τη Φαίδρα του Γιάννη Ρίτσου», Πόρφυρας79, (Κέρκυρα), 10-12/1996, σ.36-42.
Σαντζίλιο Κρεσέντσιο, Μύθος και ποίηση στον Ρίτσο · μετ. Θόδωρος Ιωαννίδης. Αθήνα, Κέδρος, 1978.
Τοπούζης Κώστας, Γιάννης Ρίτσος · Πρώτες σημειώσεις στο έργο του. Αθήνα, Κέδρος, 1979. Αφιερώματα περιοδικών
Αντί3, 19/7/1975, αρ.23.
Αιολικά γράμματα6, 3-6-/1976, αρ.32-33.
The Falcon , Άνοιξη 1978.
Δρόμοι της ειρήνης, VII-IIX/1979.
Θεατρικά Τετράδια1, 1/1980, αρ.2.
Η λέξη7, 9/1981.
Διαβάζω205, 21/12/1988.
Νέα Εστία130, Χριστούγεννα 1991, αρ.1547.
Ελί-τροχος4-5, Χειμώνας 1994-1995. 1. Για εξαντλητική βιβλιογραφία και εργογραφία του Γιάννη Ρίτσου ως το 1989 βλ. Μακρυνικόλα Αικατερίνη, Βιβλιογραφία Γιάννη Ρίτσου · 1924-1989. Αθήνα, Εταιρεία Σπουδών Νεοελληνικού Πολιτισμού και Γενικής Παιδείας · Ιδρυτής Σχολή Μωραϊτη, 1993.
Εργογραφία
(πρώτες αυτοτελείς εκδόσεις) 1 Ι.Ποίηση
Τρακτέρ. Αθήνα, Γκοβόστης, 1934.
Πυραμίδες . Αθήνα, Γκοβόστης, 1935.
Επιτάφιος. Αθήνα, εκδ. Ριζοσπάστη, 1936.
Το τραγούδι της αδελφής μου . Αθήνα, Γκοβόστης, 1937.
Εαρινή συμφωνία . Αθήνα, Γκοβόστης, 1938.
Το εμβατήριο του Ωκεανού . Αθήνα, Γκοβόστης, 1940.
Παλιά μαζούρκα σε ρυθμό βροχής. Αθήνα, Γκοβόστης, 1943.
Δοκιμασία. Αθήνα, Γκοβόστης, 1943 (οριστική μορφή το 1961 στον τόμο Ποιήματα Α’).
Ο σύντροφός μας · Νίκος Ζαχαριάδης. Αθήνα, Γκοβόστης, 1945.
Ο άνθρωπος με το γαρύφαλλο. Βουκουρέστι, εκδοτικό Νέα Ελλάδα, 1952.
Αγρύπνια . Αθήνα, Η Πυξίδα, 1954.
Πρωινό Άστρο · Μικρή Εγκυκλοπαίδεια υποκοριστικών για την κορούλα μου. Αθήνα, 1955.
Η σονάτα του σεληνόφωτος . Αθήνα, Κέδρος, 1956.
Χρονικό . Αθήνα, Δίφρος, 1957.
Αποχαιρετισμός · Οι τελευταίες ώρες του Γρηγόρη Αυξεντίου μες στη φλεγόμενη σπηλιά . Αθήνα, Κέδρος, 1957.
Μακρονησιώτικα [=Πέτρινος χρόνος] (Μακρόνησος, Αύγουστος - Σεπτέμβρης 1949). Βουκουρέστι, Πολιτικές και Λογοτεχνικές Εκδόσεις, 1957.
Οι γειτονιές του κόσμου . Βουκουρέστι, Πολιτικές και Λογοτεχνικές Εκδόσεις, 1957.
Υδρία · Ελεγεία για μια σύντομη άνοιξη . Αθήνα, 1957.
Χειμερινή διαύγεια . Αθήνα, Κέδρος, 1957.
Όταν έρχεται ο Ξένος (1958). Αθήνα, Κέδρος, 1958.
Ανυπόταχτη Πολιτεία . Βουκουρέστι, Πολιτικές και Λογοτεχνικές Εκδόσεις, 1958.
Η αρχιτεκτονική των δέντρων. Βουκουρέστι, Πολιτικές και Λογοτεχνικές Εκδόσεις, 1958.
Οι γερόντισσες και η θάλασσα · Χορικό. Αθήνα, Δίφρος, 1959.
Το παράθυρο . Αθήνα, Κέδρος, 1960.
Η γέφυρα . Αθήνα, Κέδρος, 1960.
Ο Μαύρος Άγιος . Αθήνα, Κέδρος, 1961.
Το νεκρό σπίτι . Αθήνα, Κέδρος, 1962.
Κάτω απ’ τον ίσκιο του βουνού . Αθήνα, Κέδρος, 1962.
Το δέντρο της φυλακής και οι γυναίκες · Πέντε ξυλογραφίες της Ζιζής Μακρή. Αθήνα, εκδ. Επιθεώρησης Τέχνης, 1963.
12 ποιήματα για τον Καβάφη . Αθήνα, Κέδρος, 1963.
Μαρτυρίες · Σειρά πρώτη . Αθήνα, Κέδρος, 1963.
Παιχνίδια τ’ ουρανού και του νερού. Αθήνα, Κέδρος, 1964.
Φιλοκτήτης . Αθήνα, Κέδρος, 1965.
Ρωμιοσύνη. Αθήνα, Θεμέλιο, 1966.
Μαρτυρίες · Σειρά δεύτερη. Αθήνα, Κέδρος, 1966.
Ορέστης. Αθήνα, Κέδρος, 1966.
Όστραβα. Αθήνα, Κέδρος, 1967.
Pierres Repetitions Barreaux - Πέτρες, Επαναλήψεις, Κιγκλίδωμα. Gallimard, Paris, 1971. (πρώτη ελληνική έκδοση - Αθήνα, Κέδρος, 1972)
Η Ελένη (1970). Αθήνα, Κέδρος, 1972.
Χειρονομίες . Αθήνα, Κέδρος, 1972.
Τέταρτη διάσταση . Αθήνα, Κέδρος, 1972.
Η επιστροφή της Ιφιγένειας . Αθήνα, Κέδρος, 1972.
Χρυσόθεμις . Αθήνα, Κέδρος, 1972.
Ισμήνη . Αθήνα, Κέδρος, 1972.
Δεκαοχτώ λιανοτράγουδα της πικρής πατρίδας. Αθήνα, Κέδρος, 1973.
Διάδρομος και σκάλα. Αθήνα, Κέδρος, 1973.
Γκραγκάντα . Αθήνα, Κέδρος, 1973.
Ο αφανισμός της Μήλος . Αθήνα, Κέδρος, 1974.
Σεπτήρια και δαφνηφόρια · Ένας ποιητής ένα ποίημα · Γιάννης Ρίτσος. Αθήνα, Αστερίας, 1973.
Καπνισμένο τσουκάλι . Αθήνα, Κέδρος, 1974.
Ύμνος και θρήνος για την Κύπρο . Αθήνα, Κέδρος, 1974.
Κωδωνοστάσιο . Αθήνα, Κέδρος, 1974.
Ο τοίχος μέσα στον καθρέφτη. Αθήνα, Κέδρος, 1974.
Χάρτινα. Αθήνα, Κέδρος, 1974.
Η Κυρά των Αμπελιών . Αθήνα, Κέδρος, 1975.
Η τελευταία προ Ανθρώπου εκατονταετία . Αθήνα, Κέδρος, 1975.
Τα Επικαιρικά. Αθήνα, Κέδρος, 1975.
Το υστερόγραφο της δόξας · Άρης Βελουχιώτης . Αθήνα, Κέδρος, 1975.
Ημερολόγια εξορίας · 1948-1950. Αθήνα, Κέδρος, 1975.
Μαντατοφόρες. Αθήνα, Κέδρος, 1975.
Θυρωρείο. Αθήνα, Κέδρος, 1976.
Το μακρινό . Αθήνα, Κέδρος, 1977.
Γίγνεσθαι · Προμετωπίδα Γιάννη Τσαρούχη. Αθήνα, Κέδρος, 1977.
Το ρόπτρο . Αθήνα, Κέδρος, 1978.
Τα παιδιά της ΚΝΕ. Αθήνα, εκδ. Οδηγητή, 1977.
Λοιπόν ; Αθήνα, Κέδρος, 1978.
Βολιδοσκόπος . Αθήνα, Κέδρος, 1978.
Η Πύλη . Αθήνα, Κέδρος, 1978.
Τροχονόμος . Αθήνα, Κέδρος, 1978.
Τοιχοκολλητής . Αθήνα, Κέδρος, 1978.
Μονεμβασιώτισσες . Αθήνα, Κέδρος, 1978.
Το σώμα και το αίμα. Αθήνα, Κέδρος,1978.
Το τερατώδες αριστούργημα . Αθήνα, Κέδρος, 1978.
Φαίδρα . Αθήνα, Κέδρος, 1978.
Μια πυγολαμπίδα φωτίζει τη νύχτα · Σχέδια Τζένη Δρόσου. Αθήνα, Κέδρος, 1978.
Γραφή τυφλού. Αθήνα, Κέδρος, 1979.
Μονόχορδα . Αθήνα, Κέδρος, 1980.
Πάροδος. Αθήνα, Κέδρος, 1980.
Διαφάνεια. Αθήνα, Κέδρος, 1980.
Όνειρο καλοκαιρινού μεσημεριού · Σχέδια Τζένη Δρόσου. Αθήνα, Κέδρος, 1981.
Τα Ερωτικά . Αθήνα, Κέδρος, 1981.
Συντροφικά τραγούδια . Αθήνα, Σύγχρονη Εποχή, 1981.
Ιταλικό τρίπτυχο. Αθήνα, Κέδρος, 1982.
Υπόκωφα . Αθήνα, Κέδρος, 1982.
Μονοβασιά . Αθήνα, Κέδρος, 1982.
Αριόστος ο Προσεχτικός αφηγείται στιγμές του βίου του και του ύπνου του (1942-1971). Αθήνα, Κέδρος, 1982.
Το χορικό των σφουγγαράδων . Αθήνα, Κέδρος, 1983.
Τειρεσίας . Αθήνα, Κέδρος, 1983.
Τι παράξενα πράματα · Μυθιστόρημα (;) . Αθήνα, Κέδρος, 1983.
Με το σκούντημα του αγκώνα. Αθήνα, Κέδρος, 1984.
Ταναγραίες . Αθήνα, Κέδρος, 1984.
Ίσως να’ναι κι έτσι . Αθήνα, Κέδρος, 1985.
Επινίκια. Αθήνα, Κέδρος, 1984.
Ο γέροντας με τους χαρταϊτούς . Αθήνα, Κέδρος, 1985.
Όχι μονάχα για σένα . Αθήνα, Κέδρος, 1985.
Σφραγισμένα μ’ ένα χαμόγελο . Αθήνα, Κέδρος, 1986.
Λιγοστεύουν οι ερωτήσεις 1-9. Αθήνα, Κέδρος, 1986.
Ο Αριόστος αρνείται να γίνει Άγιος · Πεζογράφημα. Αθήνα, Κέδρος, 1986.
Ανταποκρίσεις . Αθήνα, Κέδρος, 1987.
3 x 111 Τρίστιχα . Αθήνα, Κέδρος, 1987. ΙΙ. Μελέτες
Μελετήματα· Μαγιακόβσκη - Χικμέτ - Έρενμπουργκ - Ελυάρ - “Μαρτυρίες” - “Θυρωρείο”. Αθήνα, Κέδρος, 1974. ΙΙΙ.Θέατρο
Πέρα απ’ τον ίσκιο των κυπαρισσιών · Επικό δράμα σε τρεις πράξεις - 27 εικόνες. Βουκουρέστι, Πολιτικές και Λογοτεχνικές εκδόσεις, 1958.
Μια γυναίκα πλάι στη θάλασσα · Δράμα σε τρεις πράξεις. Βουκουρέστι, Πολιτικές και Λογοτεχνικές Εκδόσεις, 1959. ΙV. Μεταφράσεις
Ναζίμ Χικμέτ · Ποιήματα · Μεταφραστής Πέτρος Βελιώτης [= Γιάννης Ρίτσος]. Αθήνα, Σύγχρονα βιβλία, 1953.
Αλέξη Τολστόη · (διασκευή) · Η γκρινιάρα κατσίκα και άλλα ρωσικά λαϊκά παραμύθια · Μετάφραση από τα ρωσικά: Α. Σαραντόπουλου · Διασκευή στα ελληνικά: Πέτρου Βελιώτη [=Γιάννη Ρίτσου]. Αθήνα, Κέδρος, 1956.
Αλεξάνδρου Μπλοκ · Οι δώδεκα · απόδοση Γιάννη Ρίτσου · Σχέδια και επιμέλεια Τ. Καλμούχου. Αθήνα, Κέδρος, 1957.
Ανθολογία ρουμανικής ποίησης · Πρόλογος και απόδοση Γιάννη Ρίτσου. Αθήνα, Κέδρος, 1961.
Αττίλα Γιόζεφ · Ποιήματα · Μετάφραση Νικηφόρου Βρεττάκου, Γιάννη Ρίτσου. Αθήνα, Κέδρος, 1963.
Βλαντιμίρ Μαγιακόβσκη · Ποιήματα · Πρόλογος και απόδοση Γιάννη Ρίτσου. Αθήνα, Κέδρος, 1964.
Ντόρα Γκάμπε · Εγώ, η μητέρα μου κι ο κόσμος · Μετάφραση Γιάννη Ρίτσου · Εικόνες Φώτη Φιλιακου. Αθήνα, Κέδρος, 1965.
Ναζίμ Χικμέτ · Ποιήματα · Πρόλογος και απόδοση Γιάννη Ρίτσου. Αθήνα, Κέδρος, 1966.
Ηλία Έρενμπουργκ · Το δέντρο · Πρόλογος και απόδοση Γιάννη Ρίτσου. Αθήνα, Κέδρος, 1966.
Νικολας Γκιλλιέν · Ο μεγάλος ζωολογικός κήπος · απόδοση Γιάννη Ρίτσου. Αθήνα, Θεμέλιο, 1966.
Σεργκέη Γιεσενιν · Ποιήματα · Απόδοση Γιάννη Ρίτσου · Βασισμένη στην κατά λέξη μετάφραση της Κατίνας Ζορμπαλά. Αθήνα, Κέδρος, 1981.
Φερεϋντούν Φαριάντ · Όνειρα με χαρταετούς και περιστέρια · Απόδοση Γιάννης Ρίτσος. Αθήνα, Κέδρος, 1988. V. Συγκεντρωτικές εκδόσεις
Ποιήματα 1930-1960· Τόμος Α΄. Αθήνα, Κέδρος, 1961.
Ποιήματα 1930-1960· Τόμος Β΄. Αθήνα, Κέδρος, 1961.
Ποιήματα 1930-1960 · Τόμος Γ΄. Αθήνα, Κέδρος, 1964.
Ποιήματα 1938-1971 · Τόμος Δ΄. Αθήνα, Κέδρος, 1975.
ΠοιήματαΙΒ΄. Αθήνα, Κέδρος, 1997.
Γλυκειά μου Λούλα· επιμέλεια Δέσποινα Γλέζου. Αθήνα, Νέα Σύνορα, 1997 (αλληλογραφία του Γιάννη Ρίτσου με την αδελφή του). 1. Για εξαντλητική βιβλιογραφία και του Γιάννη Ρίτσου ως το 1989 βλ. Μακρυνικόλα Αικατερίνη, Βιβλιογραφία Γιάννη Ρίτσου · 1924-1989. Αθήνα, Εταιρεία Σπουδών Νεοελληνικού Πολιτισμού και Γενικής Παιδείας · Ιδρυτής Σχολή Μωραϊτη, 1993.