Ρίτσαρντ Ντόκινς - Το εγωιστικό γονίδιο

Ρίτσαρντ Ντόκινς - Το εγωιστικό γονίδιο
ΟΛΟΚΛΗΡΟ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ
Το 1976 ο Richard Dawkins δημοσίευσε το « Εγωϊστικό Γονίδιο» ένα έργο που σηματοδοτεί την είσοδο της βιολογικής προβληματικής στην πολιτισμική ανάλυση. Βάση του εγχειρήματος αποτελεί, όπως είναι φυσικό γιά έναν βιολόγο, η εξελικτική θεωρία του Charles Darwin. Το εγχείρημα ξεκινά από την βασική θέση ότι η εξέλιξη των εμβίων όντων θα πρέπει να κατανοηθεί ως στρατηγική επιβίωσης, πολλαπλασιασμού και επέκτασης των βασικών συστατικών υποσυνόλων τους, δηλαδή των γονιδίων. Το έργο του Richard Dawkins παρουσιάζει σε απλή γλώσσα τις σύγχρονες απόψεις για τη φυσική επιλογή, τη συμπεριφορά, τον αλτρουισμό ή τον εγωϊσμό του ατόμου. ‘Ολες αυτές οι απόψεις μεταφέρονται με ευκολία και σαφήνεια από τη γλώσσα των γονιδίων στη γλώσσα της καθημερινής ζωής. Σελίδες 148
Ρίτσαρντ Ντόκινς (Richard Dawkins)
Διαβάστε ολόκληρο το Βιβλίο του Ρίτσαρντ Ντόκινς - Το εγωιστικό γονίδιο, πατώντας το παρακάτω link. Βάλτε τον Κωδικό που σας δίνει και ανοίχτε το zip
http://rapid-share.gr/download.php?file=678Richard_Dawkins_-_To_egoistiko_gonidio.zip

http://www.politikokafeneio.com/neo/modules.php?name=News&file=article&sid=6798&mode=thread&order=0&thold=0


Ο Ρίτσαρντ Ντόκινς (Richard Dawkins) (γεν. 26 Μαρτίου 1941, Ναϊρόμπι, Κένυα) συγκαταλέγεται ανάμεσα στους κορυφαίους εξελικτικούς βιολόγους. Ανέπτυξε θεωρίες για να περιγράψει πλευρές που συσχετίζουν τη συμπεριφορά των ζώων (ανταγωνισμός, συνεργασία και επικοινωνία) με τα γονίδια, τις βασικές μονάδες κληρονομικότητας.
DNA: Το γοητευτικό ταξίδι αρχίζει
του Γιάννη Ελαφρού

Η συγκλονιστική ανακάλυψη της αποκωδικοποίησης του ανθρώπινου γονιδιώματος γεννά ελπίδες για το μέλλον της ανθρωπότητας.
Χαρακτηρίστηκε ισοδύναμη με την ανακάλυψη του τροχού. Άλλοι την συνέκριναν με το πρώτο ανθρώπινο βήμα στο φεγγάρι. Κάποιοι πιο μετριοπαθείς, με την εφεύρεση του ηλεκτρονικού υπολογιστή. Η αποκωδικοποίηση του ανθρώπινου γονιδιώματος, ίσως είναι κάτι μεγαλύτερο απ' όλα αυτά· στον βαθμό βέβαια που αυτή... συμβεί! Στον βαθμό που ολοκληρωθεί.
Γιατί ακόμα, παρά τα ραγδαία βήματα των γενετιστών, δεν έχει ολοκληρωθεί καλά-καλά η καταγραφή των ανθρώπινων γονιδίων. Σύμφωνα με την ταυτόχρονη ανακοίνωση, την περασμένη Δευτέρα, από τα δύο ιδρύματα (το Δημόσιο Πρόγραμμα Ανθρώπινου Γονιδιώματος και την ιδιωτική Celera) αυτά υπολογίζονται από 26.000 έως και 40.000, χωρίς να έχουν συμφωνήσει σε κοινό αριθμό. Η Celera μάλιστα μόλις τον προηγούμενο Ιούνιο μιλούσε για 100.000 ή και 140.000 γονίδια!
Τότε είχαν ανακοινώσει την ανάγνωση του 95% του γονιδιώματος, τώρα σχεδόν την ολοκλήρωσή της. Σίγουρα μέσα στους λίγους μήνες που μεσολάβησαν έγιναν βήματα που άλλοτε θα απαιτούσαν δεκαετίες.
Αλλά όπως γίνεται σχεδόν πάντα με την ανακάλυψη της γνώσης, κάθε βήμα στον ανηφορικό της δρόμο απλώς εξασφαλίζει καλύτερη θέα στα ανεξερεύνητα πεδία, που προκαλούν σε νέα γοητευτικά ταξίδια.
Η συγκλονιστική είσοδος στο άδυτο των άδυτων της ύπαρξης είναι γεμάτη εκπλήξεις.
Οι αποκαλύψεις φέρνουν συνέχεια νέα ερωτήματα. Ο μικρός σχετικά αριθμός των γονιδίων του ανθρώπου, -μόλις μερικές εκατοντάδες παραπάνω από ένα ποντίκι-, δείχνει ότι η συνθετότερη λειτουργία του ανθρώπινου οργανισμού δεν οφείλεται στα πολύ περισσότερα γονίδια, αλλά σε μια ανώτερη συνεργασία τους, η οποία μένει ακόμα να κατανοηθεί. Πολλοί επιστήμονες μίλησαν για «γονίδια-μάνατζερ(!)», δηλαδή γονίδια που αναλαμβάνουν συντονιστικό ρόλο.
Μάλιστα υπογράμμισαν ότι η ανάπτυξη του ανθρώπινου είδους καταγράφεται και σε μεγάλο βαθμό οφείλεται, ακριβώς σε αυτά τα γονίδια πλέι-μέικερ.
Την ίδια στιγμή, άγνωστος παραμένει ο ακριβής ρόλος του 40% περίπου των καταγεγραμμένων γονιδίων. Αλλά κι αυτά ακόμα τα αναγνωρισμένα γονίδια δεν είναι παρά ένα μικρό μέρος του συνολικού ανθρώπινου γονιδιώματος. Λιγότερο από το 1,5% των 3,2 δισεκατομμυρίων Α, C, G και Τ (των «γραμμάτων» του γονιδιακού αλφαβήτου) καταγράφονται στα γονίδια. Και το υπόλοιπο;
Οι επιστήμονες με έκπληξη ανακάλυψαν ότι σχεδόν το 95% του ανθρώπινου γονιδιώματος είναι... σκουπίδια! Παλαιότερα βιάστηκαν να το χαρακτηρίσουν άχρηστο DNA («junk DNA»), με όλη την αμετροέπεια του ημιμαθή. Σήμερα θεωρείται ότι αυτό το σκοτεινό τμήμα του DNA όχι μόνο καταγράφει την εξέλιξη του ανθρώπου, αλλά κρύβει και σημερινές λειτουργίες που πρέπει να εξιχνιαστούν. Τα μυστήρια πληθαίνουν· η αισιοδοξία επίσης. Η ανακοίνωση των δύο Ομίλων συνοδεύτηκε από καταιγισμό υποσχέσεων για νέα φάρμακα και για νέες μορφές θεραπείας που θα βασίζονται στην προσωπική γονιδιακή ανάλυση. Η προοπτική ενός ατομικού τσιπ DNA, που θα περιέχει ολόκληρο τον γενετικό κώδικα του κάθε ξεχωριστού ανθρώπου μέσα σε ένα... DVD -και θα είναι εξίσου εύχρηστο- εμφανίζεται ρεαλιστική.
Στην περίπτωση αυτή θα μπορεί ο γιατρός να ανακαλύψει συγκεκριμένα προβλήματα και αλλοιώσεις σε κάθε ασθενή και να παρέχει θεραπεία και φάρμακα «αλά καρτ». Η γονιδιακή ιατρική υπόσχεται ότι βαρύτατες (και εν πολλοίς ανίκητες) ασθένειες σήμερα, από τον καρκίνο μέχρι το Αλτσχάιμερ, θα μπορούν όχι μόνο να αντιμετωπιστούν στο μέλλον, αλλά και να αποτραπούν αφού ανιχνευθούν έγκαιρα.
Φυσικά, κανείς δεν μιλά για κάτι που μπορεί να γίνει αύριο. Οι πιο αισιόδοξοι, δηλαδή οι εκπρόσωποι των εταιρειών, υποστηρίζουν ότι οι πρώτες γονιδιακές θεραπείες θα εφαρμοστούν τα επόμενα δέκα χρόνια, ενώ η συνολική εμφάνιση αυτών των μεθόδων σε είκοσι.
Παρ' όλα αυτά το έργο που πρέπει να γίνει ακόμα είναι τεράστιο. Σε αντίθεση με ό,τι αρχικά είχε πιστευτεί, το κάθε γονίδιο αποτελεί μέρος μιας συμφωνικής ορχήστρας. Δεν εκτελεί ένα έργο μόνο του, αλλά σε μια συνδυαστική λειτουργία μαζί με άλλα γονίδια, που δεν έχει ακόμα κατανοηθεί. Τα γονίδια παράγουν πρωτεΐνες, οι οποίες καθορίζουν σε τελική ανάλυση την κυτταρική λειτουργία. Υπολογίζεται ότι τα περίπου 30.000 γονίδια του ανθρώπου δημιουργούν 250.000 πρωτεΐνες, των οποίων η καταγραφή και πάνω απ' όλα η κατανόηση της λειτουργίας τους αποτελεί τον επόμενο δύσκολο στόχο της επιστήμης. Χωρίς να είναι σίγουρο ότι πρόκειται και για το τελικό κλειδί για την ερμηνεία του μυστήριου της ζωής. Πάντως, χωρίς τις πρωτεΐνες, γονιδιακή θεραπεία και αποτελεσματικά φάρμακα, δεν μπορεί να υπάρξουν.
Χαρακτηριστικό απ' αυτή την άποψη είναι ότι μέχρι τώρα μόνο 1.778 γονίδια έχουν χαρακτηρισθεί ως πιθανά υπεύθυνα για την ανάπτυξη ή τη θεραπεία κάποιας ασθένειας. Ταυτόχρονα, οι φαρμακευτικές εταιρείες έχουν μόνο 483 «στόχους» στο ανθρώπινο σώμα για την παραγωγή φαρμάκων. Από αυτή την άποψη, είναι βάσιμες οι ανησυχίες επιστημόνων ότι τυχόν βιαστικές παρεμβάσεις σε ένα ξεχωριστό γονίδιο, χωρίς να έχει κατανοηθεί η συνολική ένταξή του στην ορχήστρα του DNA, μπορεί να έχει αρνητικά αποτελέσματα.
Βιοηθική: σεβασμός σε άνθρωπο και φύση
Το «Βιβλίο της Ζωής», εκεί όπου όλοι έχουμε χαραγμένο το αποτύπωμά μας, άνοιξε. Μπροστά στο θαυμαστό αυτό επίτευγμα της σύγχρονης επιστήμης, ορόσημο στην ιστορία αυτού του κόσμου, δεν μπορεί κανείς παρά να σταθεί με δέος. Μετά, έρχεται η σκέψη... Θα καταφέρουμε να διαχειριστούμε καλά αυτή τη γνώση; Θα γίνουμε όλοι κοινωνοί της;
Πρώτο μέλημα, η ανασυγκρότηση των ανά τον κόσμο Επιτροπών Βιοηθικής. «Είναι ανάγκη να εντατικοποιηθούν», τονίζει στην «Κ» ο καθηγητής Γενετικής του τμήματος Βιολογίας του ΑΠΘ και πρόεδρος της Πανελλήνιας Ένωσης Βιολόγων, κ. Ζαχαρίας Σκούρας. «Οι θαυμαστές αυτές ανακαλύψεις πρέπει να μπουν σε ένα κανάλι, ώστε να είναι πράγματι προς όφελος του ανθρώπου». Ο προβληματισμός για τη μελλοντική χρήση των γενετικών δεδομένων εκφράστηκε και κατά την πρόσφατη συνάντηση του πρωθυπουργού, κ. Κ. Σημίτη, με τα μέλη της Εθνικής Επιτροπής Βιοηθικής, ο πρόεδρος της οποίας, ομότιμος καθηγητής του Αστικού Δικαίου του Πανεπιστημίου Αθηνών, κ. Γ. Κουμάντος, είχε επισημάνει την ανάγκη να αποτελεί σημείο αναφοράς «ο σεβασμός της προσωπικότητας του ανθρώπου και της φύσης».
Ο βασικός κίνδυνος που ελλοχεύει στους νέους δρόμους που άνοιξε η αποκωδικοποίηση της γενετικής μας φύσης είναι, βεβαίως, η διάκριση των ανθρώπων βάσει αυτής. Ήδη έχει εκφραστεί ο φόβος ότι οι ασφαλιστικές εταιρείες και οι εργοδότες θα είναι σε θέση να επιλέγουν τους ασφαλισμένους και τους εργαζομένους τους, αντίστοιχα, με βάση την πιο... προσοδοφόρο γενετική τους σύσταση. Μιλώντας στην «Κ», ο καθηγητής Βιολογίας του τμήματος Ιατρικής του Πανεπιστημίου Πατρών και αναπληρωτής πρόεδρος της Εθνικής Επιτροπής Βιοηθικής, κ. Γεώργιος Μανιάτης -έχοντας ήδη επισημάνει ότι «τα γονίδιά μας δεν καθορίζουν την προσωπικότητά μας»- διευκρίνισε ότι δεν συμφωνεί με τις παραπάνω χρήσεις του DNA, αν και, όπως είπε, είναι ασύμφορο για τις ασφαλιστικές εταιρείες να λειτουργούν κατ' αυτόν τον τρόπο. Η λύση, ωστόσο, λέει ο κ. Μανιάτης, έχει βρεθεί στις ΗΠΑ, όπου απαγορεύεται δια νόμου η εξέταση του γενετικού υλικού των ασφαλισμένων από τις εταιρείες. Η νεοαποκτηθείσα γνώση μάς έφερε επίσης ένα βήμα πιο κοντά στην κλωνοποίηση του ανθρώπου. «Αυτή τη στιγμή», τονίζει ο κ. Μανιάτης, «οι γνώσεις μας είναι ατελείς γύρω από την αναπαραγωγική κλωνοποίηση. Σήμερα, όλοι συμφωνούν ότι δεν πρέπει να γίνει.» «Η κλωνοποίηση αφορά στην παραγωγή "καλών" απογόνων», εξηγεί ο κ. Σκούρας. «Ο καλός απόγονος, όμως, είναι καλός στο συγκεκριμένο περιβάλλον. Και η κοινωνία μας δεν χρειάζεται έναν τύπο ανθρώπου.»
Υπενθυμίζεται ότι στις 3 Μαρτίου η Επιτροπή Βιοηθικής αναμένεται να πάρει θέση για το ζήτημα της χρήσης του DNA για εγκληματολογικούς σκοπούς. Ο κ. Μανιάτης, ενώ θεωρεί ότι η παραπάνω χρήση ίσως έχει νόημα, τονίζει ότι «δεν πρέπει να επιτραπεί στην Αστυνομία να κρατά και βιολογικό δείγμα των υπόπτων». Λίνα Γιάνναρου
Ο «θάνατος» του εγωιστικού γονιδίου
Όταν ο νομπελίστας βιολόγος Τζέιμς Γουάτσον έγραφε πριν από μερικά χρόνια το βιβλίο του «Το εγωιστικό γονίδιο», έδωσε το εναρκτήριο λάκτισμα για την επίθεση του βιολογικού αναγωγισμού, δηλαδή της άποψης που υποστηρίζει ότι τελικά η ανθρώπινη συμπεριφορά καθορίζεται από τα γονίδια. Τα προηγούμενα χρόνια οι σελίδες των εφημερίδων φιλοξενούσαν συχνά ανακοινώσεις, όπου ενοχοποιούνταν γονίδια για μια σειρά ασθένειες ή για διάφορες εξαρτήσεις, όπως ο αλκοολισμός και το κάπνισμα. Οι κοινωνικές συνθήκες ήταν φυσικά απούσες. Μέχρι και γονίδιο υπεύθυνο για τον... πνιγμό είχε «ανακαλυφθεί».
Οι έρευνες των ίδιων των γενετιστών, σύμφωνα και με τις πρόσφατες ανακοινώσεις, καταρρακώνουν αυτές τις αντιλήψεις. Η λειτουργία του ανθρώπινου οργανισμού αποκαλύπτεται εξαιρετικά πολύπλοκη και η συγκεκριμένη συμπεριφορά, αποτέλεσμα της αλληλεπίδρασης του περιβάλλοντος (φυσικού και κοινωνικού) και των όποιων γενετικών τάσεων, με κυρίαρχο τον ρόλο του περιβάλλοντος.
Το περιβάλλον
Μάλιστα, η επίδραση του περιβάλλοντος εισέρχεται και αποτυπώνεται μακροπρόθεσμα και μέσα στο ίδιο το γονιδίωμα. Εκατοντάδες γονίδια, που συμμετέχουν στη δημιουργία τουλάχιστον 223 πρωτεϊνών, φαίνεται να έχουν εισαχθεί απευθείας από βακτήρια, ενώ χιλιάδες άλλα είναι παράγωγα πολλαπλών γονιμοποιήσεων. Το γονιδιακό υλικό του ανθρώπου δεν είναι αιώνιο και απαρασάλευτο. Εξελίσσεται. Το συμπέρασμα όλων αυτών είναι ότι η προσπάθεια βελτίωσης της ανθρώπινης ζωής περνά πρωτίστως μέσω της παρέμβασης και της αλλαγής του περιβάλλοντος.
Δεύτερο μεγάλο θύμα των πρόσφατων ανακοινώσεων είναι ο εγωισμός. Όταν ο χιμπατζής έχει κατά 98% όμοιο γονιδίωμα με τον άνθρωπο, όταν άλλες θεωρούμενες πολύ κατώτερες μορφές ζωής -όπως ένα σκουλήκι- έχουν αριθμό γονιδίων που φτάνει μέχρι και το 50% του ανθρώπου, όταν τελικά η ίδια η εξέλιξη του ανθρώπινου οργανισμού οφείλεται στην αλληλεπίδραση με τη φύση, τότε πώς μπορεί ο άνθρωπος να συμπεριφέρεται σαν θεός, αγνοώντας ακόμα και τις πιο άμεσες συνέπειες των πράξεών του; Κι ακόμα πώς μπορούν να μιλούν κάποιοι για τον υπεράνθρωπο που θα υψωθεί δήθεν πάνω από τις συνθήκες ζωής του, ζώντας σ' έναν εξ ολοκλήρου κατασκευασμένο κόσμο;
Ρατσισμός
Ιδιαίτερα άσχημα πρέπει να αισθάνθηκαν και οι πάσης φύσεως ρατσιστές. Όσοι αναζητούν διαφορές των ανθρώπων στη βάση της ράτσας, της φυλής, του χρώματος του δέρματος. Όλοι οι άνθρωποι της εποχής μας έχουν κοινή γενετική ταυτότητα κατά 99,8%. Η χαρτογράφηση του γονιδιώματος από τη Celera έγινε με βάση το DNA που πρόσφεραν πέντε ενήλικες εθελοντές. «Χρησιμοποιήσαμε DNA από έναν Ασια-αμερικανό, έναν Αφρο-αμερικανό, έναν Ισπανο-αμερικανό και δύο άλλους και δεν μπορούμε να βγάλουμε άκρη ποιανού είναι το κάθε δείγμα», δήλωσε ο Γκρεγκ Βέντερ.
Οι σημερινές ανακαλύψεις επιβεβαιώνουν τη βασική ιδέα της δαρβίνειας θεωρίας της εξέλιξης, υπογραμμίζοντας την ανάγκη για έναν άνθρωπο λιγότερο εγωιστή, καθόλου ρατσιστή, ενταγμένου στη φύση με αρμονία και μέτρο, κοινωνικά ανήσυχου, έλλογου και σοφού. Κι όμως την ίδια ώρα που ο Δαρβίνος θριαμβεύει, σε πολλές Πολιτείες των ΗΠΑ απαγορεύεται η διδασκαλία του στα σχολεία, γιατί δεν συνάδει με τη θρησκευτική άποψη της δημιουργίας του κόσμου!
Στο περιθώριο της Γενετικής, ο Τρίτος Κόσμος
Τέλος στον καρκίνο και στη νόσο του Αλτσχάιμερ. Πρώιμη διάγνωση και αποτελεσματική θεραπεία με τις επαναστατικές μεθόδους της γονιδιακής Ιατρικής. Νέα γενιά «φαρμάκων αλά καρτ», προσαρμοσμένων στα ιδιαίτερα γενετικά χαρακτηριστικά κάθε ασθενούς. «Έξυπνα φάρμακα» που θα βελτιώνουν τη μνήμη, την ψυχολογική διάθεση ή τα εξωτερικά χαρακτηριστικά μας κατά βούληση. Όνειρα θερινής νυκτός μέχρι χθες, παρόμοιες επαγγελίες εμφανίζονται ως ρεαλιστικές υποσχέσεις, σε ορίζοντα τριών δεκαετιών, χάρη στα επιτεύγματα της Γενετικής και της Μοριακής Βιολογίας. Αλλά όχι για όλους...
Την περασμένη Δευτέρα, ακριβώς την ημέρα που κυκλοφορούσαν σε όλο τον κόσμο τα αισιόδοξα νέα για την αποκωδικοποίηση του ανθρώπινου γονιδιώματος, ο βρετανικός «Γκάρντιαν» αφιέρωνε το πρώτο του θέμα σε μια λιγότερο χαρμόσυνη είδηση. Στην πρωτεύουσα της Νότιας Αφρικής, Πρετόρια, ξεκινούσε μια πολύκροτη δίκη που έφερε σε αντιπαράθεση 42 φαρμακευτικές εταιρείες της Δύσης με την κυβέρνηση της χώρας. Οι δυτικές εταιρείες θέλουν να εμποδίσουν δικαστικά την παραγωγή φτηνών φαρμάκων για το έιτζ από την πλευρά του νοτιοαφρικανικού κράτους, επικαλούμενες τα δικά τους «πνευματικά δικαιώματα» στις πατέντες των σχετικών φαρμάκων - δικαιώματα που τους παρέχει ο Παγκόσμιος Οργανισμός Εμπορίου.
Περισσότεροι από 2,5 εκατομμύρια άνθρωποι πεθαίνουν κάθε χρόνο στην Αφρική από το έιτζ. Τα φάρμακα των δυτικών εταιρειών, που θα μπορούσαν να τους κρατήσουν στη ζωή, κοστίζουν σε κάθε ασθενή περίπου 15.000 δολάρια το χρόνο, ενώ τα ετήσια εισοδήματα ενός μέσου Νοτιοαφρικανού εργαζόμενου είναι κάτω των 3.000 δολαρίων. Ακολουθώντας το ιδιαίτερα επιτυχημένο παράδειγμα της Βραζιλίας, η Νότια Αφρική σκοπεύει να αναπτύξει αντίγραφα των δυτικών φαρμάκων με πολύ χαμηλότερο κόστος. Κάτι που οι πολυεθνικές του φαρμάκου απορρίπτουν κατηγορηματικά. Τι κι αν η Αφρική έχει το 80% των θυμάτων του έιτζ σε πλανητική κλίμακα, ενώ της αντιστοιχεί μόλις το 1% των αντίστοιχων φαρμάκων;
Αν αυτά συμβαίνουν με το έιτζ, γιατί δεν θα συμβούν τα ίδια και χειρότερα με τα φάρμακα νέας γενεάς της Γενετικής και της Μοριακής Βιολογίας, για τα οποία οι πολυεθνικές του φαρμάκου έχουν επενδύσει τεράστια κεφάλαια επί σειράν ετών και αδημονούν να τα αποσβέσουν, πουλώντας τα νέα τους προϊόντα σε πανάκριβες τιμές; Π. Γ. Π.
Το χρονικό της μεγάλης ανακάλυψης
Επιμέλεια χρονικού: Μανίνα Ντάνου
1944: Για πρώτη φορά οι επιστήμονες συνδέουν το DNA με την κληρονομικότητα των ιδιαίτερων ανθρώπινων χαρακτηριστικών. Ανακαλύπτουν, δηλαδή, ότι το DNA είναι πληροφοριακό υλικό.
1953: Οι επιστήμονες Τζέιμς Γουότσον και Φράνσις Κρικ ανακαλύπτουν κάτι που θα τους χαρίσει το Νόμπελ εννιά χρόνια αργότερα: την τρισδιάστατη δομή της διπλής έλικας του DNA.
1969: Λαμβάνει χώρα η απομόνωση του πρώτου γονιδίου.
1970: Ανακαλύπτονται τα -λεγόμενα- περιοριστικά ένζυμα, τα «χημικά ψαλίδια» δηλαδή, με τα οποία μπορούμε να κόβουμε το DNA σε συγκεκριμένα σημεία.
1973: Για πρώτη φορά εισάγεται από τους επιστήμονες γενετικό υλικό σε μικροοργανισμούς, γεγονός που ανοίγει πια το δρόμο για την επιστήμη της γενετικής μηχανικής.
1977: Πέντε χρόνια αργότερα, οι επιστήμονες προχωρούν ένα βήμα παρακάτω: επιτυγχάνουν για πρώτη φορά την εισαγωγή τεχνητού γονιδίου σε βακτήριο. Ταυτόχρονα, αποκωδικοποιούνται τα πρώτα γονιδιώματα που αντιστοιχούν σε ιούς.
1978: Η έρευνα καταλήγει στην επίτευξη της γενετικής τροποποίησης βακτηρίων με σκοπό την παραγωγή ινσουλίνης.
1981: Μεταφορά γονιδίου από ένα ζωικό είδος σε ένα άλλο.
1983: Δημιουργία του πρώτου τεχνητού χρωμοσώματος.
1988: Κατοχυρώνεται η πρώτη αμερικανική πατέντα για ένα τρανσεγενετικό σπονδυλωτό, το μεταλλαγμένο ποντίκι «Μικ». Το αρμόδιο γραφείο πατεντών των ΗΠΑ, όμως, αναστέλλει τη χορήγηση διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας για ζωντανούς οργανισμούς μέχρι το 1992.
1990: Ξεκινάει επίσημα το πρόγραμμα για την αποκωδικοποίηση του ανθρώπινου γονιδιώματος με στόχο η αποκωδικοποίηση να επιτευχθεί πλήρως μέσα στα επόμενα 15 χρόνια.
1993: Ερευνητές του γαλλικού εργαστηρίου «Ζενετόν» φτιάχνουν τον πρώτο χάρτη του 21ου χρωμοσώματος, που αντιστοιχεί στο 1,7% του γονιδιώματος.
1996: Αποκρυπτογραφείται το γονιδίωμα του σακχαρομύκητα, του πιο σύνθετου οργανισμού έως τότε.
1997: Πραγματοποιείται η κλωνοποίηση του πρώτου θηλαστικού, του προβάτου Ντόλι, από το Ινστιτούτο Ρόσλιν στη Σκωτία. Με αφορμή τις ραγδαίες εξελίξεις, η ΟΥΝΕΣΚΟ υιοθετεί παγκόσμια διακήρυξη που απαγορεύει την κλωνοποίηση ανθρώπινων εμβρύων.
1998: Αποκρυπτογραφείται το γονιδίωμα του πρώτου πολυκύτταρου οργανισμού, του σκώληκος C. elegans.
Την ίδια χρονιά, Αμερικανοί επιστήμονες δημοσιεύουν ένα χάρτη με σχεδόν τα μισά ανθρώπινα γονίδια και τη θέση τους στα διάφορα χρωμοσώματα. Ταυτόχρονα, ο Κρεγκ Βέντερ, πρώην στέλεχος του Εθνικού Ινστιτούτου Υγείας των ΗΠΑ, που έχει «πέσει στη μάχη» της αποκρυπτογράφησης από το 1992, δημιουργεί μαζί με την επιχείρηση ηλεκτρονικών «Πέρκιν-Ελμερ», την εταιρεία «Σελέρα Τζενόμικς». «Σε τρία χρόνια θα έχουμε αποκωδικοποιήσει το ανθρώπινο γονιδίωμα», δηλώνει. Την ίδια χρονιά και έπειτα από διαμάχη πέντε χρόνων, τα όργανα της Ε.Ε. επιτρέπουν την κατοχύρωση πατέντας για ανθρώπινα όργανα και γονίδια.
1999: Τον Δεκέμβριο, το Πρόγραμμα Ανθρώπινου Γονιδιώματος (HGP) εμφανίζει την πρώτη πλήρη αποκωδικοποίηση ανθρώπινου χρωμοσώματος (χρωμόσωμα 22).
26 Ιουνίου 2000: Το HGP και η εταιρεία «Σελέρα» του Βέντερ παρουσιάζουν ταυτόχρονα τις εργασίες τους, που εμφανίζουν σχεδόν ολοκληρωμένη την αποκωδικοποίηση του ανθρώπινου γονιδιώματος. Το HGP υπολογίζει τα ανθρώπινα γονίδια σε 38.000 περίπου, ενώ ο Βέντερ κάνει λόγο για 100.000.
11 Φεβρουαρίου 2001: Η «Σελέρα» και το HGP -τέσσερα χρόνια νωρίτερα απ' ό,τι είχε προβλέψει ο Βέντερ- παρουσιάζουν τις «ολοκληρωμένες» εναλλακτικές εκδοχές τους για το ανθρώπινο γονιδίωμα, καταλήγοντας ότι ο αριθμός των ανθρώπινων γονιδίων είναι μεταξύ 26.000 και 40.000.
Το εγωιστικό γονίδιο
Γιατί υπάρχουν άνθρωποι;
Η ευφυής ζωή σ’ έναν πλανήτη ωριμάζει από τη στιγμή που αποκαλύπτει την προέλευσή της. Αν επισκέπτονταν τη Γη ανώτερα πλάσματα από το Διάστημα, το πρώτο που θα ρωτούσαν για να εκτιμήσουν το επίπεδο του πολιτισμού μας, είναι αν ανακαλύψαμε ακόμη την εξέλιξη. Ζωντανοί οργανισμοί υπήρχαν στη Γη εδώ και τρία δισεκατομμύρια χρόνια, χωρίς κανείς να ξέρει από πού προέκυψαν, ως τη στιγμή που κάποιος ανακάλυψε την αλήθεια. Το όνομά του είναι Κάρολος Δαρβίνος. Για να είμαστε δίκαιοι, υπήρξαν και άλλοι που είχαν υποψιαστεί την αλήθεια. Πρώτος όμως ο Δαρβίνος έδωσε μια λογική και συνεπή εξήγηση του λόγου της ύπαρξής μας. Ο Δαρβίνος μας έδωσε τη δυνατότητα να ικανοποιούμε την περιέργεια ενός παιδιού δίνοντάς του λογική απάντηση όταν μας θέτει ως ερώτημα την επικεφαλίδα αυτού του κεφαλαίου. Δεν χρειάζεται πλέον να καταφεύγουμε σε δεισιδαιμονίες όταν βρισκόμαστε μπροστά σε βαθιά προβλήματα: «Έχει νόημα η ζωή; Γιατί υπάρχουμε; Τι είναι ο άνθρωπος;». Για το τελευταίο ερώτημα ο διακεκριμένος ζωολόγος G. G. Simpson έκανε την ακόλουθη παρατήρηση: «Θέλω να επισημάνω ότι όσες προσπάθειες έγιναν ως το 1859 για να απαντηθεί αυτό το ερώτημα είναι ανάξιες λόγου, θα ήταν καλύτερο να τις αγνοήσουμε παντελώς».
Σήμερα η θεωρία της εξέλιξης είναι τόσο βέβαιη όσο βέβαιο είναι ότι η Γη κινείται γύρω από τον Ήλιο. Εντούτοις, οι συνέπειες της δαρβινικής επανάστασης δεν έχουν αναγνωριστεί ακόμη σε όλη τους την έκταση. Στα πανεπιστήμια, η Ζωολογία παραμένει θέμα δευτερευούσης σημασίας. Όσοι διαλέγουν αυτόν τον τομέα σπουδών, συχνά το κάνουν δίχως να κατανοούν τη βαθιά φιλοσοφική σημασία του. Η Φιλοσοφία και οι ονομαζόμενες «ανθρωπιστικές» επιστήμες διδάσκονται ακόμη σαν να μην υπήρξε ποτέ ο Δαρβίνος. Αναμφίβολα, αυτό θα αλλάξει με τον καιρό. Εν πάση περιπτώσει, το βιβλίο δεν έχει σκοπό να υπερασπιστεί το δαρβινισμό στο σύνολό του. Προορισμός του είναι να διερευνήσει τις συνέπειες της θεωρίας της εξέλιξης σ’ ένα συγκεκριμένο ζήτημα. Σκοπός μου είναι να εξετάσω τη βιολογία του εγωισμού και του αλτρουισμού.
Το θέμα, εκτός από το ακαδημαϊκό του ενδιαφέρον, έχει προφανή σημασία για τον άνθρωπο επειδή αγγίζει κάθε πλευρά της κοινωνικής ζωής μας: την αγάπη και το μίσος, την αντιπαράθεση και τη συνεργασία, την προσφορά και την κλοπή, την απληστία και τη γενναιοδωρία. Το καθένα απ’ αυτά θα μπορούσε ν’ αποτελέσει αντικείμενο ολόκληρου βιβλίου, όπως γίνεται με τα βιβλία: Επιθετικότητα* του K. Lorenz, Η κοινωνική σύμβαση του Ardery και Αγάπη και μίσος του Eibl-Eibesfekdt. (* Σημ. Σύνταξης: Βρετανοαμερικανός ανθρωπολόγος διάσημος από τα εκλαϊκευτικά έργα του. Η φυσική ανωτερότητα της γυναίκας, Ο πιο επικίνδυνος μύθος του ανθρώπου: η πλάνη της φυλής κ. ά. Υποστήριξε την άποψη ότι ο μύθος της αγριότητας των θηρίων χρησιμοποιήθηκε συμφεροντολογικά από τον δυτικό άνθρωπο επειδή τον εξυπηρέτησε να «εξηγήσει» την προέλευση της επιθετικότητάς του και να απαλλαγεί από την ευθύνη γι’ αυτήν: εφόσον η επιθετικότητα είναι έμφυτη κληρονομημένη από τους πρώτους πιθηκοειδείς προγόνους, ουδείς μπορεί να τον κατηγορήσει γι’ αυτήν)
Το λυπηρό με αυτά τα βιβλία είναι ότι οι συγγραφείς τους τα έγραψαν εντελώς λανθασμένα. Κι αυτό γιατί παρανόησαν τον τρόπο που λειτουργεί η εξέλιξη. Έκαναν την εσφαλμένη υπόθεση ότι το σημαντικό στην εξέλιξη είναι το καλό του είδους (ή της ομάδας), και όχι το καλό του ατόμου (ή του γονιδίου). Αποτελεί ειρωνεία η κριτική του Asley Montagu** (Σημ. Σύνταξης: Σε ελεύθερη απόδοση οι περίφημοι στίχοι του Tennyson έχουν ως εξής:
«Ανθρωπε…
Που πίστεψες πως ο Θεός ήταν πραγματικά αγάπη
Και η αγάπη ο τελικός νόμος της Δημιουργίας---
Αν και η Φύση με τα ματωμένα νύχια και δόντια
των αρπακτικών που κατασπαράζουν τη λεία τους
βοά ενάντια στην πίστη σου»)
ότι ο Lorenz είναι άμεσος συνεχιστής των διανοητών του 19ου αιώνα, οι οποίοι δέχονταν πως η φύση δείχνεται «με ματωμένα νύχια και δόντια»**. Αν καταλαβαίνω καλά την άποψη του Lorenz για την εξέλιξη, η άποψή του συμφωνεί με αυτήν του Montagu, ο οποίος απορρίπτει τις συνέπειες της παραπάνω περίφημης φράσης του Tennyson. Σε αντίθεση και με τους δύο, πιστεύω πως η φράση η Φύση δείχνεται «με ματωμένα νύχια και δόντια» συνοψίζει θαυμάσια τον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε σήμερα τη φυσική επιλογή.
Πριν προχωρήσω στο κύριο θέμα μου, θα ήθελα να εξηγήσω εν συντομία τι είναι αυτό το βιβλίο και τι δεν είναι. Αν μας έλεγαν ότι στον κόσμο των «γκάνγκστερ» του Σικάγου έζησε κάποιος πολλά κι ευτυχισμένα χρόνια, θα μπορούσαμε να μαντέψουμε τι είδους άνθρωπος ήταν. Θα περιμέναμε να ήταν σκληρός, γρήγορος στο πιστόλι και ικανός να διαλέγει έμπιστους φίλους. Βέβαια, τα συμπεράσματα αυτά δεν θα ήταν αλάνθαστα. Μπορούμε όμως να κάνουμε ορισμένες υποθέσεις για το χαρακτήρα ενός ατόμου αν έχουμε πληροφορίες για τις συνθήκες στις οποίες ζούσε και ευημερούσε. Το συζητούμενο θέμα σ’ αυτό το βιβλίο είναι ότι εμείς, όπως και τα άλλα ζώα, είμαστε μηχανές δημιουργημένες από τα γονίδιά μας. Όπως οι επιτυχημένοι γκάνγκστερ του Σικάγου, έτσι και τα γονίδιά μας έχουν επιβιώσει (σε μερικές περιπτώσεις για εκατομμύρια χρόνια) σ’ έναν κόσμο έντονα ανταγωνιστικό. Αυτό μας επιτρέπει να μαντέψουμε ορισμένες ιδιότητες των γονιδίων μας. Θα υποστηρίξω ότι η σπουδαιότερη ιδιότητα που πρέπει να περιμένουμε για ένα επιτυχημένο γονίδιο είναι ο σκληρός εγωισμός. Αυτός ο εγωισμός του γονιδίου θα αναπτύξει κατά κανόνα την εγωιστική συμπεριφορά του ατόμου. Εντούτοις, όπως θα δούμε, υπάρχουν ειδικές περιπτώσεις που ένα γονίδιο πετυχαίνει καλύτερα τους εγωιστικούς σκοπούς του αν στο επίπεδο των μεμονωμένων ατόμων υιοθετήσει κάποια περιορισμένη μορφή αλτρουισμού. Στην τελευταία πρόταση, οι λέξεις «ειδικές» και «περιορισμένη», έχουν ιδιαίτερη σημασία. Όσο κι αν θέλουμε να πιστεύουμε το αντίθετο, η οικουμενική αγάπη και η ευημερία των ειδών στο σύνολό τους είναι έννοιες που δεν έχουν κανένα νόημα από την άποψη της εξέλιξης.
Αυτά με οδηγούν στο πρώτο σημείο σχετικά με το τι δεν είναι αυτό το βιβλίο. Δεν υποστηρίζω μια ηθική βασισμένη στην εξέλιξη. Απλώς περιγράφω το πώς εξελίχθηκαν τα πράγματα. Δεν λέω πως πρέπει να συμπεριφέρονται οι άνθρωποι στο ηθικό επίπεδο. Το τονίζω επειδή ξέρω πως υπάρχει κίνδυνος να παρεξηγηθώ από τους ανθρώπους (κι είναι πολλοί αυτοί) που δεν μπορούν να διακρίνουν μια πρόταση που εκφράζει αυτό που νομίζουμε πως συμβαίνει από μιαν άλλη που εκφράζει αυτό που νομίζουμε πως θα έπρεπε να συμβαίνει. Η προσωπική μου άποψη είναι ότι μια ανθρώπινη κοινωνία βασισμένη απλώς στο νόμο του γονιδίου, δηλαδή τον καθολικό σκληρό εγωισμό θα ήταν φρικτή για όλους, δυστυχώς, όσο κι αν θρηνούμε για κάτι, δεν μπορούμε να το κάνουμε να μην είναι αληθινό. Ο κύριος στόχος του βιβλίου είναι να σας κινήσει το ενδιαφέρον, αλλά αν θέλατε να βγάλετε ένα ηθικό δίδαγμα απ’ αυτό, διαβάστε το ως προειδοποίηση. Πρέπει να ξέρετε ότι αν θέλετε, όπως εγώ, να χτίσετε μια κοινωνία στην οποία τα άτομα θα συνεργάζονται με γενναιοφροσύνη και χωρίς εγωισμούς για το κοινό καλό, μην περιμένετε μεγάλη βοήθεια από τη βιολογική φύση των πραγμάτων. Επειδή γεννηθήκαμε εγωιστές πρέπει να προσπαθήσουμε να διδάξουμε τη γενναιοφροσύνη και τον αλτρουισμό. Πρέπει να καταλάβουμε τι θέλουν να κάνουν τα εγωιστικά μας γονίδια γιατί έτσι θα έχουμε τουλάχιστον μια πιθανότητα να ανατρέψουμε τα σχέδιά τους, να κάνουμε δηλαδή κάτι που κανένα άλλο είδος ζώου δεν το φιλοδόξησε ποτέ.
Ένα πόρισμα αυτών των παρατηρήσεων ως προς τη διδασκαλία, είναι το συνηθισμένο σφάλμα να πιστεύουμε ότι τα γενετικά κληρονομούμενα χαρακτηριστικά είναι εξ ορισμού σταθερά και αμετάβλητα. Μπορεί τα γονίδιά μας να μας παραγγέλλουν να είμαστε εγωιστές, όμως δεν είμαστε υποχρεωμένοι να υπακούμε σ’ αυτά τα παραγγέλματα σε όλη μας τη ζωή. Βέβαια, αν είμαστε γενετικά προγραμματισμένοι για αλτρουιστές θα ήταν πολύ ευκολότερο να διδαχτούμε τον αλτρουισμό. Ανάμεσα σε όλα τα ζώα μόνο ο άνθρωπος υπόκειται σε πνευματική καλλιέργεια επιρροών που μαθαίνονται και μεταβιβάζονται. Μερικοί λένε πως η πνευματική καλλιέργεια είναι τόσο σημαντική ώστε τα γονίδια, είτε εγωιστικά είτε όχι, στην πραγματικότητα δεν παίζουν κανένα ρόλο στην κατανόηση της ανθρώπινης φύσης. Άλλοι διαφωνούν. Όλα εξαρτώνται από τη θέση που παίρνει κανείς στη διαμάχη «φύση ή ανατροφή», στο πρόβλημα ποιο από τα δύο καθορίζει τις χαρακτηριστικές ιδιότητες του ανθρώπου. Αυτό με οδηγεί στο δεύτερο σημείο σχετικά με το τι δεν είναι αυτό το βιβλίο: δεν υποστηρίζω καμιά από τις δυο απόψεις της αντίθεσης φύση – ανατροφή. Φυσικά, έχω κι εγώ τη γνώμη μου που όμως δεν πρόκειται να την εκφράσω αλλά μπορεί να υπονοηθεί στο τελευταίο κεφάλαιο, όταν θα μιλήσω για την πολιτιστική καλλιέργεια* (* Σημείωση Σύνταξης: Κουλτούρα, το σύνολο των θεσμών, των τρόπων συμπεριφοράς, ζωής, συνηθειών, εντυπώσεων, πεποιθήσεων, αξιών που χαρακτηρίζουν μια κοινωνία). Αν αποδειχτεί πραγματικά ότι τα γονίδια δεν έχουν καμιά σχέση στον προσδιορισμό της συμπεριφοράς του σύγχρονου ανθρώπου, αν πραγματικά είμαστε μοναδικοί στον κόσμο των ζώων ως προς αυτό, σε τελική ανάλυση είναι ενδιαφέρον να εξετάσουμε τους λόγους για τους οποίους αποτελέσαμε τόσο πρόσφατα την εξαίρεση. Κι αν το είδος μας δεν είναι τόσο εξαιρετικό όσο μας αρέσει να πιστεύουμε, είναι ακόμη πιο σημαντικό να μελετήσουμε τους λόγους.
Το τρίτο πράγμα που δεν είναι αυτό το βιβλίο είναι ότι δεν περιγράφει λεπτομερώς τη συμπεριφορά του ανθρώπου ή κάποιου άλλου συγκεκριμένου ζωικού είδους. Μόνο ως ενδεικτικά παραδείγματα θα χρησιμοποιήσω τεκμηριωμένες λεπτομέρειες. Δεν πρόκειται να πω: «Αν εξετάσετε τη συμπεριφορά των βαβουίνων θα τη βρείτε εγωιστική, συνεπώς υπάρχουν πολλές πιθανότητες να είναι επίσης εγωιστική και η συμπεριφορά του ανθρώπου». Η λογική στο παράδειγμα «ο γκάνγκστερ του Σικάγου» είναι εντελώς διαφορετική. Εγώ σκέφτομαι ως εξής: Οι άνθρωποι και οι βαβουίνοι εξελίχθηκαν με φυσική επιλογή. Αν εξετάσετε τον τρόπο που λειτουργεί η φυσική επιλογή πρέπει να είναι εγωιστικό. Συνεπώς, αν εξετάσουμε τη συμπεριφορά των βαβουίνων, των ανθρώπων και κάθε ζωντανού πλάσματος, πρέπει να τη βρούμε εγωιστική. Αν διαπιστώσουμε ότι η πρόβλεψή μας είναι λαθεμένη, αν βρούμε ότι η ανθρώπινη συμπεριφορά είναι πραγματικά αλτρουιστική, τότε πρόκειται για κάτι το αινιγματικό, για κάτι που χρειάζεται εξήγηση.
Πριν προχωρήσουμε περισσότερο χρειαζόμαστε έναν ορισμό. Λέμε ότι ένα ον, π.χ. ένας βαβουίνος, είναι αλτρουιστικό αν συμπεριφέρεται με τέτοιον τρόπο ώστε να μεγαλώνει την ευημερία ενός άλλου όντος εις βάρος της δικής του ευημερίας. Η εγωιστική συμπεριφορά έχει ακριβώς το αντίθετο αποτέλεσμα. Η ευημερία ορίζεται ως η «πιθανότητα επιβίωσης», έστω κι αν οι επιπτώσεις του αλτρουισμού στην προοπτική ζωής ή θανάτου είναι τόσο μικρές ώστε να φαίνονται αμελητέες. Μια από τις εκπληκτικότερες συνέπειες της σύγχρονης άποψης της δαρβινικής θεωρίας είναι ότι φαινομενικά ασήμαντες, ελάχιστες επιρροές στην πιθανότητα επιβίωσης μπορεί να έχουν μεγάλης κλίμακας επιπτώσεις στην εξέλιξη. Όμως για να γίνουν αντιληπτές τέτοιες επιρροές χρειάζεται να περάσει τεράστιος χρόνος.
Είναι σημαντικό να καταλάβουμε ότι οι παραπάνω ορισμοί του αλτρουισμού και του εγωισμού είναι οι ορισμοί συμπεριφοράς και όχι υποκειμενικοί. Εδώ δεν θα μας απασχολήσει η ψυχολογία των κινήτρων. Δεν πρόκειται να συζητήσω αν οι άνθρωποι που συμπεριφέρονται αλτρουιστικά το κάνουν «πραγματικά» με κρυφά ή υποσυνείδητα εγωιστικά κίνητρα. Μπορεί ναι, μπορεί όχι, και πιθανώς να μη το μάθουμε ποτέ. Οπωσδήποτε, το θέμα δεν αφορά αυτό το βιβλίο. Ο ορισμός μου αναφέρεται μόνο στο αποτέλεσμα μιας πράξης, αν δηλαδή μειώνει ή αυξάνει τις προοπτικές επιβίωσης του ατόμου που ονομάζουμε αλτρουιστική, και εκείνου που θεωρούμε ότι ευεργετείται.
Η εξακρίβωση των αποτελεσμάτων της συμπεριφοράς στις μακροπρόθεσμες προοπτικές επιβίωσης είναι εξαιρετικά περίπλοκη εργασία. Στην πράξη, όταν εφαρμόζουμε τον ορισμό στην αληθινή συμπεριφορά πρέπει να τη χαρακτηρίζουμε με τη λέξη «φαινομενική». Η φαινομενικά αλτρουιστική πράξη είναι αυτή που επιφανειακά φαίνεται ότι τείνει να αυξήσει (έστω και ελάχιστα) τις πιθανότητες θανάτου του αλτρουιστή και επιβίωσης του ευεργετούμενου. Σε λεπτομερέστερη εξέταση, διαπιστώνεται συχνά ότι πράξεις φαινομενικού αλτρουισμού στην πραγματικότητα είναι μεταμφιεσμένος εγωισμός. Για μια φορά ακόμη, δεν ισχυρίζομαι ότι τα βασικά κίνητρα είναι καλυμμένος εγωισμός αλλά ότι τα πραγματικά αποτελέσματα της πράξης στις προοπτικές επιβίωσης είναι αντίθετα απ’ αυτά που υποθέσαμε αρχικά.
Θα δώσω μερικά παραδείγματα φαινομενικά εγωιστικής και φαινομενικά αλτρουιστικής συμπεριφοράς. Είναι δύσκολο να απαλλαγούμε από υποκειμενικές έξεις στον τρόπο που σκεφτόμαστε όταν έχουμε να κάνουμε με ανθρώπους, γι’ αυτό λοιπόν θα χρησιμοποιήσω παραδείγματα από άλλα ζώα. Θα αρχίσω με παραδείγματα εγωιστικής συμπεριφοράς μεμονωμένων ζώων.
Οι μαυροκέφαλοι γλάροι ζουν σε μεγάλες αποικίες όπου οι φωλιές τους είναι πολύ γειτονικές. Όταν εκκολάπτονται οι νεοσσοί είναι πολύ μικροί, ανυπεράσπιστοι, και αποτελούν εύκολη λεία. Είναι συνηθισμένο το φαινόμενο κάποιος γλάρος να καταπιεί ένα νεοσσό του γείτονά του μόλις αυτός απομακρυνθεί από τη φωλιά του αναζητώντας τροφή. Έτσι ο γλάρος εξασφαλίζει ένα καλό θρεπτικό γεύμα χωρίς να μπει στον κόπο να πιάσει ένα ψάρι και χωρίς ν’ αφήσει απροστάτευτη τη φωλιά του.
Πολύ πιο γνωστός είναι ο μακάβριος κανιβαλισμός που εκδηλώνουν οι θηλυκές μάντεις (κν. Αλογάκι της Παναγίας). Οι μάντεις είναι μεγαλόσωμα σαρκοφάγα έντομα. Συνήθως τρέφονται με μικρότερα έντομα, π.χ. με μύγες, αλλά επιτίθενται σχεδόν σε οτιδήποτε κινείται. Για να ζευγαρώσουν, το αρσενικό έρπει προσεχτικά πάνω στο θηλυκό. Το θηλυκό, αν βρει ευκαιρία, τρώει το αρσενικό αρχίζοντας από το κεφάλι του, είτε καθώς πλησιάζει είτε μόλις ανέβει πάνω της, ή μόλις χωρίσουν. Για το θηλυκό θα ήταν λογικότερο να περιμένει να τελειώσει το ζευγάρωμα και ύστερα να επιτεθεί. Εντούτοις, ο αποκεφαλισμός του αρσενικού δεν αποτελεί εμπόδιο στην ερωτική ορμή του υπόλοιπου σώματός του. Μάλιστα, επειδή το κεφάλι είναι η έδρα ορισμένων νευρικών κέντρων αναστολής, είναι πιθανό το θηλυκό τρώγοντας το κεφάλι του αρσενικού να βελτιώνει την ερωτική του επίδοση. Αν είναι έτσι, έχει ένα επιπλέον όφελος. Το βασικό είναι ότι το θηλυκό κερδίζει ένα καλό γεύμα.
Η λέξη «εγωιστής» μπορεί να φαίνεται ήπια για τέτοιες ακραίες περιπτώσεις όπως ο κανιβαλισμός, ταιριάζει όμως καλά σύμφωνα με τον ορισμό μας. Ίσως συμπαθούμε περισσότερο τη δειλή συμπεριφορά των αυτοκρατορικών πιγκουίνων της Ανταρκτικής: Στέκονται στην άκρη του πάγου διστάζοντας να πέσουν στο νερό, μήπως τους φάνε οι φώκιες. Αν βουτούσε ένας μόνο, οι υπόλοιποι θα μάθαιναν αν υπάρχουν φώκιες ή όχι. Φυσικά, κανένας δεν θέλει να γίνει πειραματόζωο, έτσι περιμένουν, και καμιά φορά κάποιος επιχειρεί να σπρώξει τον διπλανό του μέσα στο νερό.
Συνηθέστερα, η εγωιστική συμπεριφορά συνίσταται στην άρνηση διαμοιρασμού ενός πολύτιμου εφοδίου, όπως π.χ. τροφής, επικράτειας ή ερωτικών συντρόφων. Θα δώσουμε τώρα μερικά παραδείγματα φαινομενικά αλτρουιστικής συμπεριφοράς.
Η συμπεριφορά των εργατριών μελισσών να κεντρίζουν όσους θέλουν να κλέψουν το μέλι είναι αποτελεσματικότατη προστασία. Όμως η μέλισσα που κεντρίζει, αυτοκτονεί. Με το κέντρισμα αποσπούνται από το σώμα της εσωτερικά όργανα και πολύ σύντομα πεθαίνει. Με την αυτοκτονία της, διέσωσε τα ζωτικής σημασίας αποθέματα τροφής της κοινότητας αλλά η ίδια δεν θα απολαύσει τα οφέλη. Σύμφωνα με τον ορισμό μας, αυτή είναι πράξη αλτρουιστικής συμπεριφοράς. Θυμηθείτε ότι δεν μιλάμε για συνειδητά κίνητρα. Μπορεί να υπάρχουν ή όχι (όπως και στα παραδείγματα της εγωιστικής συμπεριφοράς), είναι όμως άσχετα με τον ορισμό μας.
Το να θυσιάζει κανείς τη ζωή του για τη ζωή των φίλων του είναι προφανώς αλτρουιστική συμπεριφορά, όμως αλτρουιστική συμπεριφορά είναι επίσης όταν αναλαμβάνει κάποιο μικρό κίνδυνο γι’ αυτούς. Πολλά μικρά πουλιά μόλις αντιληφθούν ένα αρπακτικό, π.χ. ένα γεράκι, εκπέμπουν μια χαρακτηριστική «κραυγή κινδύνου», στο άκουσμα της οποίας όλο το κοπάδι απομακρύνεται. Είναι φανερό ότι το πουλί που δίνει το σήμα κινδύνου εκθέτει τον εαυτό του σε ιδιαίτερο κίνδυνο επειδή προσελκύει πάνω του την προσοχή του αρπακτικού. Ο επιπρόσθετος κίνδυνος είναι βέβαια ελάχιστος, αλλά, οπωσδήποτε, εκ πρώτης όψεως, σύμφωνα με τον ορισμό μας η ενέργεια του μικρού πουλιού χαρακτηρίζεται αλτρουιστική πράξη.
Οι συνηθέστερες και εμφανέστερες πράξεις αλτρουισμού στα ζώα γίνονται από τους γονείς, και ειδικότερα από τις μητέρες, για τα παιδιά τους. Οι μητέρες τα επωάζουν είτε σε φωλιές είτε μέσα στο ίδιο τους το σώμα, τα τρέφουν με τεράστιο τίμημα για τις ίδιες και διακινδυνεύουν τα πάντα για να τα προστατέψουν από τους εχθρούς τους. Αναφέρουμε μόνο ένα παράδειγμα: πολλά πουλιά που έχουν τις φωλιές τους στο έδαφος, όταν αντιληφθούν να πλησιάζει κάποιος εχθρός, λόγου χάρη μια αλεπού, εκτελούν τη λεγόμενη «επίδειξη αντιπερισπασμού». Ο γονιός απομακρύνεται κουτσαίνοντας από τη φωλιά και αφήνει να κρέμεται ένα φτερό του σαν να ήταν σπασμένο. Το αρπακτικό, δελεασμένο από την εικόνα ενός εύκολου θηράματος απομακρύνεται από τη φωλιά όπου βρίσκονται οι νεοσσοί. Τελικά ο γονιός παύει έγκαιρα να προσποιείται και πετά στον αέρα, ξεφεύγοντας από τα δόντια της αλεπούς. Πιθανώς να έσωσε τη ζωή των νεοσσών, αλλά διέτρεξε κάποιο κίνδυνο ο ίδιος.
Δεν προσπαθώ να βγάλω συμπεράσματα λέγοντας ιστορίες. Τα επιλεγμένα παραδείγματα ουδέποτε αποτελούν σοβαρές ενδείξεις για κάποια αξιόλογη γενίκευση. Τα παραδείγματα που χρησιμοποιώ απλώς σκοπεύουν να δείξουν τι εννοώ όταν λέω αλτρουιστική και εγωιστική συμπεριφορά σε επίπεδο ατόμων. Το βιβλίο θα δείξει με ποιο τρόπο ο ατομικός εγωισμός και ο ατομικός αλτρουισμός εξηγούνται από τον θεμελιώδη νόμο που ονομάζω γονιδιακό εγωισμό. Πρώτα όμως θα ασχοληθώ με μια σαφέστατα εσφαλμένη εξήγηση του αλτρουισμού, επειδή είναι ευρύτατα γνωστή και διδάσκεται ακόμη και στα σχολεία.
Αυτή η εξήγηση βασίζεται στην παρανόηση που ήδη αναφέραμε, ότι δηλαδή τα ζώντα πλάσματα εξελίσσονται για να δράσουν «για το καλό του είδους» ή «για το καλό της ομάδας». Είναι εύκολο να δούμε ότι η εν λόγω ιδέα ξεκίνησε από τη βιολογία. Το μεγαλύτερο μέρος της ζωής ενός ζώου αφιερώνεται στην αναπαραγωγή, και οι περισσότερες πράξεις αλτρουιστικής αυτοθυσίας που παρατηρούνται στη φύση γίνονται από τους γονείς για τα παιδιά τους. Η «διαιώνιση του είδους» είναι ένας συνήθης ευφημισμός της αναπαραγωγής, ενώ αναμφισβήτητα είναι συνέπεια της αναπαραγωγής. Δεν χρειάζεται παρά ελάχιστο τέντωμα της λογικής για να συμπεράνουμε ότι το «έργο» της αναπαραγωγής είναι η «διαιώνιση» του είδους. Κατόπιν δεν χρειάζεται παρά ένα μικρό λαθεμένο βήμα για να καταλήξουμε στο συμπέρασμα ότι τα ζώα γενικώς συμπεριφέρονται με τέτοιον τρόπο ώστε να ευνοείται η διαιώνιση των ειδών. Ακολουθεί ο αλτρουισμός για τα συντροφικά μέλη του είδους.
Αυτή η συλλογιστική μπορεί να διατυπωθεί αόριστα με δαρβινική ορολογία. Η εξέλιξη λειτουργεί διαμέσου της φυσικής επιλογής, και φυσική επιλογή σημαίνει επιλεκτική επιβίωση του «ικανότερου». Αλλά για ποιο ικανότερο μιλάμε; Το ικανότερο άτομο, την ικανότερη ράτσα, το ικανότερο είδος ή τι άλλο; Σε ορισμένες περιπτώσεις αυτό δεν έχει μεγάλη σημασία, είναι όμως καθοριστικό όταν μιλάμε για αλτρουισμό. Αν πρόκειται για ανταγωνισμό ειδών στον αγώνα που ο Δαρβίνος ονόμασε αγώνα για την επιβίωση, τότε το άτομο πρέπει να θεωρηθεί πιόνι του παιχνιδιού που πρέπει να θυσιαστεί όταν το απαιτεί το γενικότερο συμφέρον του είδους ως συνόλου. Με κάπως σοβαρότερη διατύπωση, μια ομάδα (ένα είδος ή ένας πληθυσμός μέσα σ’ ένα είδος) που τα μεμονωμένα μέλη είναι πρόθυμα να θυσιαστούν για το καλό της, έχει λιγότερες πιθανότητες να εξαφανιστεί από μια ανταγωνιστική ομάδα που τα άτομά της δίνουν προτεραιότητα στα εγωιστικά τους συμφέροντα. Κατά συνέπεια, ο κόσμος θα περιλαμβάνει κυρίως ομάδες αποτελούμενες από άτομα έτοιμα να θυσιαστούν. Αυτή είναι η θεωρία της «επιλογής ομάδων» (Σημ. Σύνταξης, αναφέρεται και ως «ομαδική επιλογή») που δέχονταν για καιρό όσοι βιολόγοι δεν ήταν εξοικειωμένοι με τις λεπτομέρειες της εξελικτικής θεωρίας. Η θεωρία αυτή δημοσιεύτηκε σε ένα διάσημο βιβλίο του V.C. Wynne-Edwards και εκλαϊκεύτηκε από τον Robert Ardrey με το έργο του Η κοινωνική σύμβαση. Η ορθόδοξη αντίθετη άποψη συνήθως ονομάζεται «επιλογή ατόμων» ή «ατομική επιλογή» αν και εγώ προτιμώ να την ονομάζω «γονιδιακή επιλογή».
Στην παραπάνω συλλογιστική, ο υποστηρικτής της «ατομικής επιλογής» ίσως θα έδινε την ακόλουθη απάντηση: Ακόμη και σε μια ομάδα αλτρουιστών είναι σχεδόν σίγουρο ότι θα υπάρχει μια μειονότητα που θα αρνείται να κάνει οποιαδήποτε θυσία. Αν υπάρχει έστω και ένας αντάρτης εγωιστής έτοιμος να εκμεταλλευτεί τον αλτρουισμό των άλλων, τότε, εξ ορισμού, είναι πολύ πιθανό να επιβιώσει και να αποκτήσει απογόνους. Κάθε παιδί του θα έχει την τάση να κληρονομήσει τα εγωιστικά χαρακτηριστικά του γονιού του. Μετά από μερικές γενεές διαμέσου αυτής της φυσικής επιλογής η «αλτρουιστική ομάδα» θα αποτελείται κυρίως από εγωιστικά άτομα και δεν θα διακρίνεται από μια «εγωιστική ομάδα». Ακόμη κι αν δεχτούμε την απίθανη περίπτωση να υπάρχουν αρχικά αμιγώς αλτρουιστικές ομάδες χωρίς κανένα αντάρτη εγωιστή, δεν βλέπουμε το λόγο που θα εμπόδιζε εγωιστικά άτομα γειτονικών εγωιστικών ομάδων να διεισδύσουν, και τα οποία με ενδογαμία να μολύνουν την καθαρότητα των αλτρουιστικών ομάδων.
Ο υποστηρικτής της ατομικής επιλογής θα δεχόταν ότι ομάδες πράγματι μπορεί να εκλείψουν και ότι μια ομάδα, είτε εξαφανιστεί είτε όχι, επηρεάζεται από τη συμπεριφορά των μεμονωμένων ατόμων της. Θα μπορούσε ακόμη να παραδεχτεί ότι αν σε μια ομάδα μόνο τα μεμονωμένα άτομα είχαν το χάρισμα της πρόβλεψης, θα μπορούσαν να δουν το μακροπρόθεσμο συμφέρον τους και να εμποδίσουν την καταστροφή όλης της ομάδας περιορίζοντας την εγωιστική τους απληστία. (Άραγε πόσες φορές τα τελευταία χρόνια ειπώθηκε κάτι τέτοιο στους βρετανούς εργαζόμενους;). Όμως η εξαφάνιση μιας ομάδας είναι αργή διαδικασία συγκριτικά με τους ταχείς διαξιφισμούς του ατομικού ανταγωνισμού. Ακόμη και όταν η ομάδα παίρνει αργά τον αδυσώπητο κατήφορο, τα εγωιστικά άτομα βραχυπρόθεσμα ευημερούν εις βάρος των αλτρουιστών. Μπορεί οι πολίτες της Βρετανίας να έχουν ή όχι το χάρισμα της πρόβλεψης, η εξέλιξη όμως είναι τυφλή ως προς το μέλλον.
Η θεωρία της επιλογής ομάδων ελάχιστα υποστηρίζεται σήμερα από τους ειδικούς βιολόγους που κατανοούν την εξέλιξη, εντούτοις έχει μεγάλη διαισθητική έλξη. Αλλεπάλληλες γενεές σπουδαστών της ζωολογίας ξαφνιάζονταν όταν, βγαίνοντας από το πανεπιστήμιο, διαπίστωναν ότι η επιλογή ομάδων δεν είναι η ορθόδοξη άποψη. Κανείς δεν μπορεί να τους κατηγορήσει γι’ αυτό. Στον οδηγό βιολογίας “Nuffield” (απευθύνεται σε καθηγητές που διδάσκουν στα σχολεία της Βρετανίας βιολογία σε προχωρημένο επίπεδο) διαβάζουμε τα εξής: «Στα ανώτερα ζώα, για να διασφαλιστεί η επιβίωση του είδους, η συμπεριφορά είναι δυνατό να πάρει τη μορφή ατομικής αυτοθυσίας». Ο ανώνυμος συγγραφέας του οδηγού αγνοεί μακαρίως το γεγονός ότι λέει κάτι που αμφισβητείται. Απ’ αυτή την άποψη ανήκει στην παρέα των τιμημένων με βραβείο Νόμπελ* (Σημ. Σύνταξης. Ένας απ’ αυτούς είναι ο K. Lorenz) Ο Konrad Lorenz στο βιβλίο του Επιθετικότητα, μιλά για το «είδος που διαιωνίζει» λειτουργίες επιθετικής συμπεριφοράς, μια από τις οποίες είναι να επιτρέπεται να μεγαλώνουν μόνο τα ικανότερα άτομα. Αυτό είναι αριστούργημα φαύλου κύκλου, όμως εδώ θέλω να τονίσω πως η ιδέα της επιλογής ομάδων είναι τόσο βαθιά ριζωμένη ώστε ο Lorenz όπως και ο συγγραφέας του οδηγού “Nuffield” προφανώς δεν κατάλαβε ότι οι προτάσεις του αντιτίθενται στην ορθόδοξη δαρβινική θεωρία.
Ακουσα πρόσφατα ένα απολαυστικό παράδειγμα γι’ αυτό το θέμα σ’ ένα θαυμάσιο κατά τα άλλα τηλεοπτικό πρόγραμμα του BBC για τις αράχνες της Αυστραλίας. Η «ειδικός» του προγράμματος παρατήρησε ότι η μεγάλη πλειονότητα των μωρών-αραχνών καταλήγει λεία άλλων ειδών και συνέχισε: «Ίσως αυτό να είναι ο πραγματικός σκοπός της ύπαρξής τους, εφόσον για να διατηρηθεί το είδος δεν χρειάζεται παρά να επιβιώσουν μόνο λίγες αράχνες»!
Ο Robert Ardrey στο βιβλίο του Η Κοινωνική σύμβαση χρησιμοποίησε τη θεωρία της επιλογής ομάδων για να εξηγήσει γενικά την κοινωνική τάξη στο σύνολό της. Θεωρεί τον άνθρωπο ως είδος που απομακρύνθηκε σαφώς από το δρόμο της ζωώδους ηθικής. Στο κάτω κάτω ο Ardrey έκανε την επιλογή του. Η απόφασή του να διαφωνήσει με την ορθόδοξη θεωρία ήταν συνειδητή κι αυτό εγγράφεται στο ενεργητικό του.
Μια από τις αιτίες της μεγάλης έλξης που ασκεί η θεωρία της επιλογής ομάδων είναι ίσως ότι συμφωνεί απόλυτα με τις ηθικές και τις πολιτικές ιδέες των περισσοτέρων μας. Μπορεί συχνά να συμπεριφερόμαστε εγωιστικά ως άτομα, όμως στις πιο ιδεαλιστικές στιγμές μας τιμούμε και θαυμάζουμε όσους θέτουν πάνω απ’ όλα το καλό των άλλων. Εντούτοις μπερδευόμαστε λιγάκι όταν θέλουμε να προσδιορίσουμε ποιοι ακριβώς είναι οι «άλλοι». Συχνά ο αλτρουισμός μέσα σε μια ομάδα συμβαδίζει με τον εγωισμό ανάμεσα σε ομάδες. Αυτό αποτελεί βασικό στοιχείο του συνδικαλισμού. Σε άλλο επίπεδο, το έθνος είναι ο μέγας ευεργετούμενος από την αλτουιστική αυτοθυσία μας, και περιμένουμε νέοι άνθρωποι ως μεμονωμένα άτομα να σκοτώνονται για τη δόξα της πατρίδας τους ως συνόλου. Επιπλέον, ως στρατιώτες ενθαρρύνονται να σκοτώνουν άλλους ανθρώπους, που τους είναι εντελώς άγνωστοι, μόνο και μόνο επειδή ανήκουν σε άλλο έθνος. (Είναι πολύ περίεργο που οι εν καιρώ ειρήνης εκκλήσεις να δεχτούν τα μεμονωμένα άτομα να θυσιάσουν κάτι από την καλοπέρασή τους είναι λιγότερο αποτελεσματικές από τις εκκλήσεις να θυσιάσουν την ίδια τη ζωή τους εν καιρώ πολέμου).
Πρόσφατα αναπτύχθηκε ένα κίνημα εναντίον του ρατσισμού και του σοβινισμού, και μια τάση να θεωρηθεί ολόκληρο το ανθρώπινο γένος ως αντικείμενο αδελφικών αισθημάτων. Αυτή η πανανθρώπινη διερεύνηση του αντικειμένου του αλτρουισμού μας έχει την ενδιαφέρουσα συνέπεια ότι φαίνεται να ενισχύει την ιδέα «για το καλό του είδους». Οι φιλελεύθεροι πολιτικοί, που συνήθως είναι οι θερμότεροι συνήγοροι της ηθικής του είδους, συχνά χλευάζουν όσους διεύρυναν λίγο περισσότερο τον αλτρουισμό τους ώστε να συμπεριλάβει και άλλα είδη. Αν ισχυριστώ πως ενδιαφέρομαι περισσότερο να μην εξοντωθούν οι μεγάλες φάλαινες απ’ όσο να βελτιωθούν οι οικιστικές συνθήκες των ανθρώπων, είναι πιθανό να ενοχλήσω μερικούς φίλους μου.
Είναι παλιό και βαθύ το συναίσθημα ότι τα μέλη του είδους μας δικαιούνται ειδικής ηθικής φροντίδας συγκριτικά με τα μέλη άλλων ειδών. Η ανθρωποκτονία εν καιρώ ειρήνης θεωρείται ως το σοβαρότερο από τα διαπραττόμενα εγκλήματα. Η αυστηροτέρα απαγορευόμενη από τον πολιτισμό μας πράξη είναι η ανθρωποφαγία (ακόμη και όταν πρόκειται για πτώματα). Εντούτοις απολαμβάνουμε τρώγοντας μέλη άλλων ειδών. Πολλοί αποστρέφονται την εκτέλεση ακόμη και των χειρότερων κακούργων, ενώ επιδοκιμάζουν με ευχαρίστηση τη χωρίς δίκη θανάτωση εντελώς άκακων ζώων. Φτάνουμε να σκοτώνουμε ακόμη και αβλαβή ζώα άλλων ειδών χάριν αναψυχής ή διασκέδασης. Ένα ανθρώπινο έμβρυο, που τα ανθρώπινα αισθήματά του δεν είναι ανώτερα από μιας αμοιβάδας, απολαμβάνει σεβασμό και νομική προστασία σε πολύ μεγαλύτερο βαθμό από έναν ενήλικο χιμπαντζή. Κι όμως, ο χιμπαντζής αισθάνεται και σκέφτεται, και (σύμφωνα με πρόσφατες πειραματικές μαρτυρίες) μπορεί ακόμη και να μάθει ένα είδος ανθρώπινης γλώσσας. Επειδή το έμβρυο ανήκει στο δικό μας είδος αποκτά αυτομάτως ειδικά προνόμια και δικαιώματα. Δεν ξέρω αν η ηθική του «υπεράνω όλων το είδος», {σπεσισμός (speciesism) είναι ο όρος που πρότεινε ο Richard Ryder}, έχει υγιέστερα λογικά ερείσματα από την ηθική του ρατσισμού. Ξέρω όμως ότι δεν έχει θέση στην εξελικτική βιολογία.
Η σύγχυση που υφίσταται στην ανθρώπινη ηθική σχετικά με το επίπεδο όπου πρέπει να ασκείται ο αλτρουισμός (οικογένεια, έθνος, φυλή, είδος ή το σύνολο των ζωντανών πλασμάτων) αντανακλάται στη βιολογία με μια παράλληλη σύγχυση σχετικά με το επίπεδο όπου περιμένουμε να ασκείται σύμφωνα με την εξελικτική θεωρία ο αλτρουισμός. Ακόμη και ο υποστηρικτής της επιλογής ομάδων δεν θα έπρεπε να εκπλαγεί αν έβρισκε μέλη αντίπαλων ομάδων του ίδιου είδους να συμπεριφέρονται άσχημα μεταξύ τους: για παράδειγμα, οι συνδικαλιστές ή οι στρατιώτες ευνοούν τη δική τους ομάδα στον αγώνα για την απόκτηση ορισμένων αγαθών. Όμως τότε αξίζει να ρωτήσουμε με ποιο τρόπο ο υποστηρικτής της επιλογής ομάδων αποφαίνεται ποιο είναι το σημαντικό επίπεδο. Αν η επιλογή λειτουργεί μεταξύ ομάδων του ίδιου είδους, και μεταξύ ακόμη μεγαλύτερων ομάδων; Τα είδη ομαδοποιούνται σε γένη, τα γένη σε οικογένειες, οι οικογένειες σε τάξεις. Τα λιοντάρια και οι αντιλόπες ανήκουν στην τάξη των θηλαστικών, όπως άλλωστε και εμείς. Δεν πρέπει λοιπόν να περιμένουμε ότι τα λιοντάρια δεν θα σκοτώνουν τις αντιλόπες «για το καλό των θηλαστικών». Βέβαια, για να μην εξαφανιστεί η τάξη θα κυνηγούσαν πουλιά ή ερπετά. Αλλά τότε τι να πούμε για την ανάγκη διαιώνισης όλης της ομοταξίας των σπονδυλωτών;
Είναι πολύ εύκολο να εφαρμόσω τη μέθοδο της εις «άτοπον απαγωγής» και να εντοπίσω τις δυσκολίες που έχει η θεωρία της επιλογής ομάδων, όμως παραμένει το πρόβλημα να εξηγηθεί η φαινομενική ύπαρξη ατομικού αλτρουισμού. Ο Ardrey προχωρεί τόσο ώστε να λέει ότι η επιλογή ομάδων είναι η μόνη πιθανή εξήγηση της συμπεριφοράς, όπως αυτή που δείχνουν τα πηδήματα που κάνουν οι γαζέλες του Thomson. Αυτά τα ζωηρά και ευδιάκριτα πηδήματα μπροστά σ’ ένα αρπακτικό είναι ανάλογα με τις κραυγές κινδύνου των πουλιών επειδή φαίνεται να προειδοποιούν τους συντρόφους τους για τον κίνδυνο, ενώ προφανώς η προσοχή του αρπακτικού στρέφεται στη γαζέλα που χοροπηδά. Πρέπει να εξηγήσουμε με υπευθυνότητα αυτές τις σπασμωδικές κινήσεις και όλα τα παρόμοια φαινόμενα, κι αυτό προτίθεμαι να κάνω σε επόμενα κεφάλαια.
Προηγουμένως, όμως, πρέπει να θεμελιώσω την άποψή μου ότι ο καλύτερος τρόπος για να εξετάσουμε την εξέλιξη είναι να εφαρμόσουμε την ιδέα της επιλογής στο χαμηλότερο δυνατό επίπεδο. Στη διαμόρφωση αυτής της άποψης επηρεάστηκα σε μεγάλο βαθμό από το εξαίρετο βιβλίο του G.C. Williams Προσαρμογή και φυσική επιλογή. Η βασική ιδέα στην οποία θα στηριχτώ πρωτοδιατυπώθηκε στις «προγονιδιακές» μέρες, στην αρχή του αιώνα, από τον A. Weismann – είναι η δοξασία του για τη «συνέχεια του πλάσματος-σπέρματος». Θα υποστηρίξω ότι η θεμελιώδης μονάδα επιλογής, και συνεπώς ατομικού συμφέροντος, δεν είναι το είδος ούτε η ομάδα ούτε ακόμη (με αυστηρή έννοια) το άτομο. Είναι το γονίδιο, η μονάδα κληρονομικότητας. Εκ πρώτης όψεως αυτή η άποψη μπορεί να φανεί ακραία σε μερικούς βιολόγους. Ελπίζω πως όταν αντιληφθούν το νόημα που της δίνω, θα συμφωνήσουν ότι ουσιαστικά αυτή είναι η ορθόδοξη άποψη, έστω κι αν εκφράζεται με ασυνήθιστο τρόπο. Επειδή η επιχειρηματολογία χρειάζεται χρόνο για να αναπτυχθεί, πρέπει να ξεκινήσουμε από την προέλευση της ίδιας της ζωής.
Διαβάστε ολόκληρο το Βιβλίο του Ρίτσαρντ Ντόκινς - Το εγωιστικό γονίδιο, πατώντας το παρακάτω link. Βάλτε τον Κωδικό που σας δίνει και ανοίχτε το zip
http://rapid-share.gr/download.php?file=678Richard_Dawkins_-_To_egoistiko_gonidio.zip