- SOPA & PIPA: Μια άθλια
απόπειρα διαδικτυακού αυταρχισμού και λογοκρισίας - Χρήστος
Κεφαλής (Συνεργάτης του Πολιτικού Καφενείου)
Αρκετοί επισκέπτες στη Wikipedia ή το Marxists Internet Archive στις 18 Ιανουαρίου, θα δοκίμασαν έκπληξη, βλέποντας τις ιστοσελίδες νεκρές, σε μια 24ωρη αναστολή της λειτουργίας τους. Ένα μαύρο φόντο ενημέρωνε πως ο λόγος της αναστολής ήταν η συζήτηση την ίδια μέρα στο αμερικάνικο Κογκρέσο της διαβόητης SOPA, μιας νομοθεσίας που αν ψηφιστεί, θα απειλεί με κλείσιμο αρκετά μεγάλα ενημερωτικά και ψυχαγωγικά site και networks στο Διαδίκτυο. SOPA είναι τα αρχικά του Stop Online Piracy Act (Πράξη για τη Διακοπή της Διαδικτυακής Πειρατείας) ενώ το PIPA αναφέρεται στην Protect Intellectual Property Act (Πράξη για την Προστασία της Διανοητικής Ιδιοκτησίας). Πρόκειται για δυο νομοθεσίες που προωθούνται σε αντικατάσταση των ως τώρα ισχυόντων κανονισμών, όπως η Digital Millennium Copyright Act. Πρόσχημα για την επιβολή τους και διακηρυγμένο στόχο τους αποτελεί η ανάγκη προστασίας των πνευματικών δικαιωμάτων υλικών που διακινούνται στο Διαδίκτυο. Και οι δυο όμως περιέχουν διατάξεις που οδηγούν σε λογοκρισία και περιορισμό του δικαιώματος στην ενημέρωση.
Προκάλεσαν έτσι τη μαζική διαδικτυακή διαμαρτυρία στις 18 Ιανουαρίου, η οποία μεταξύ άλλων υποστηρίχθηκε από την AOL, το Ίδρυμα Creative Commons, το eBay, το Electronic Frontier Foundation, το Facebook, το Google, το Human Rights Watch, το Internet Foundation, την Kaspersky, τη Mozilla, τους Δημοσιογράφους Χωρίς Σύνορα, το Twitter, το Yahoo και άλλους διαδικτυακούς οργανισμούς. Δημοφιλείς ιστοσελίδες και δίκτυα όπως τα Reddit, Mojang, Destructoid, Anonymous και Failblog σίγησαν επίσης στις 18 Ιανουαρίου, όπως έκαναν και πολλοί blogger σε όλο τον κόσμο.
Ενώ η στάση πολλών από τους παραπάνω οργανισμούς υποκινείται ασφαλώς, σε αρκετό βαθμό, από θιγόμενα οικονομικά τους συμφέροντα, μια τόσο καθολική διαμαρτυρία δεν μπορεί να αποδοθεί μόνο σε ένα αλισβερίσι αυτού του είδους. Ιδιαίτερα οι προοδευτικοί και ενημερωτικοί οργανισμοί, όπως το Marxists Internet Archive και η Wikipedia, συμμετέχουν γιατί αισθάνονται πως με το πρόσχημα των πνευματικών δικαιωμάτων δρομολογείται μια προσπάθεια ωμής παρέμβασης και επιβολής περιορισμών στην ελεύθερη διακίνηση των ιδεών.
Είναι χαρακτηριστικό ότι η νομοθεσία SOPA υποβλήθηκε στο Κογκρέσο τον Οκτώβριο του 2011 από έναν εκπρόσωπο των Ρεπουμπλικάνων, τον Lamar Smith, σε υποστήριξη συμφερόντων κυρίως της βιομηχανίας του θεάματος. Όπως αναφέρεται, «Υπέρ των νόμων είχαν ταχτεί παραγωγοί περιεχομένου όπως μουσικά και κινηματογραφικά στούντιο λέγοντας ότι η πειρατεία των παραγωγών τους βλάπτει τα έσοδα τους. Σύμφωνα με τον νόμο, όσοι έκριναν ότι διανέμεται υλικό που τους ανήκει, θα μπορούσαν ουσιαστικά να κλείσουν με δικαστική εντολή την ιστοσελίδα που το διανέμει μπλοκάροντάς την μέσω του DNS, του συστήματος ονοματοδοσίας του Ίντερνετ. Έτσι οι φυλλομετρητές δεν θα μπορούσαν να τη βρουν πουθενά και θα ήταν αόρατη από όλο το Ίντερνετ»1. Η SOPA υποστηρίζεται ακόμη από τις φαρμακοβιομηχανίες και μια σειρά άλλους βιομηχανικούς κλάδους, που αντιδρούν στην εμπορία αντίγραφων φαρμάκων, κ.λπ.
Πραγματικά, η προτεινόμενη νομοθετική πράξη περιέχει μια σειρά ρυθμίσεις που θα επέτρεπαν σε υποθετικά θιγόμενες βιομηχανίες και επιχειρήσεις να μπλοκάρουν πλήρως την πρόσβαση στα φερόμενα ως «παραβατικά» site, ενώ μετατρέπει σε έγκλημα τη διοχέτευση υλικού με copyright, προβλέποντας ποινή 5 χρόνων φυλάκισης. Ακόμη, παρέχει νομική ασυλία σε προμηθευτές του Διαδικτύου που θα αναλάμβαναν οικειοθελώς δράση ενάντια στους «παραβάτες», κάνοντας έτσι πρακτικά αδύνατη την αποζημίωση όσων καταδικάζονταν άδικα για παρανομίες. Η PIPA, από την άλλη, έχοντας κατατεθεί το Μάιο του 2011, περιέχει μια σειρά ανάλογες προβλέψεις, υποστηριζόμενη και από τα δυο κόμματα στο Κογκρέσο και από ένα ανάλογο μπλοκ δυνάμεων2.
Η δικαιολογία ότι όλα αυτά γίνονται για την προστασία των πνευματικών δικαιωμάτων των δημιουργών είναι βέβαια προσχηματική. Στην πραγματικότητα, ένα συγκριτικά ελάχιστο μέρος από τα έσοδα στις βιομηχανίες του θεάματος, της ενημέρωσης, κ.λπ., πηγαίνει στους δημιουργούς, ενώ το συντριπτικά μεγαλύτερο το καρπώνονται οι ίδιες. Σε αυτή τη συνάφεια, ο στόχος της SOPA είναι να θέσουν υπό τον πλήρη και ασφυκτικό έλεγχό τους οι πολυεθνικές και οι κυβερνήσεις το ηλεκτρονικό διαδικτυακό εμπόριο και τους μεσάζοντές του, γεγονός που εξηγεί κατά ένα μέρος την αντίδραση των θιγόμενων εταιριών του Διαδικτύου. Όπως σημειώνει το Economist, το πρακτικό αποτέλεσμα της νέας νομοθεσίας θα είναι ότι «κάτοχοι δικαιωμάτων όπως τα κινηματογραφικά στούντιο του Χόλιγουντ θα είναι ικανά να απαιτούν από μια φίρμα ανταλλαγών με πιστωτικές κάρτες ή από ένα διαφημιστικό δίκτυο να σταματήσουν να κάνουν μπίζνες με ένα ξένο σάιτ»3, που θα θεωρούν ότι παραβιάζει τη νομοθεσία, επιβάλλοντας έτσι απόλυτα τους όρους τους σε όσους θέλουν να παραμείνουν στο σύστημα και αποβάλλοντας όσους δεν συμμορφώνονται.
Αλλά υπάρχει πολύ περισσότερο στη SOPA από το στενά οικονομικό-επιχειρηματικό μέρος, αφού ουσιαστικά πρόκειται για μια προσπάθεια εξοβελισμού και περιορισμού της δημοκρατικής ενημέρωσης και της πληροφόρησης που δεν είναι αρεστή στο σύστημα. Ο απώτερος στόχος είναι η δημιουργία, αρχικά στις ΗΠΑ και στη συνέχεια διεθνώς, ενός συστήματος πληροφόρησης που όχι μόνο θα είναι πλήρως υποταγμένο στους κανόνες της ελεύθερης αγοράς αλλά θα εξυπηρετεί ολοκληρωτικά τους στόχους και την ιδεολογία του καπιταλιστικού συστήματος. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, η ενημέρωση θα ελέγχεται ασφυκτικά από τα πανίσχυρα πολυεθνικά ιδρύματα, που θα καθορίζουν τι και πώς θα μεταδίδεται στην κοινή γνώμη, ενώ οι κάθε λογής εναλλακτικές και κριτικές φωνές, θα εξοβελίζονται και θα φιμώνονται μέσα από την επιβολή ολοένα και πιο αυστηρών κανόνων και περιορισμών.
Αυτό το νόημα έχει, και σε αυτό το πνεύμα μόνο μπορεί να γίνει κατανοητή η δήλωση του συνεισηγητή της SOPA, επίσης ρεπουμπλικάνου Bob Goodlatte: «Η πνευματική ιδιοκτησία είναι ένας από τους κύριους δημιουργούς θέσεων εργασίας της Αμερικής και ανταγωνιστικών πλεονεκτημάτων της στην παγκόσμια αγορά, αλλά οι αμερικανοί εφευρέτες, συγγραφείς, και επιχειρηματίες αναγκάστηκαν να στέκονται παράμερα και να παρακολουθούν καθώς τα έργα τους έχουν κλαπεί από τους ξένους παραβάτες πέρα από την επικράτεια της ισχύουσας νομοθεσίας των ΗΠΑ. Αυτή η νομοθεσία θα ενημερώσει τους νόμους για να διασφαλίσει ότι τα οικονομικά κίνητρα που οι Συντάκτες μας κατοχύρωσαν στο Σύνταγμα πάνω από 220 χρόνια πριν –για την ενθάρρυνση νέων συγγραμμάτων, την έρευνα, τα προϊόντα και τις υπηρεσίες– θα παραμείνουν αποτελεσματικά στην παγκόσμια αγορά του 21ου αιώνα, κάτι που θα δημιουργήσει περισσότερες αμερικάνικες θέσεις εργασίας»4. Ή, όπως το είπε πιο συνοπτικά και κυνικά ο βασικός εισηγητής του νόμου Lamar Smith, η SOPA «διασφαλίζει ότι τα κέρδη από τις αμερικάνικες καινοτομίες θα πάνε στους αμερικανούς καινοτόμους»5.
Στην πραγματικότητα, εδώ δεν πρόκειται μόνο για τη διασφάλιση των κερδών της αμερικάνικης ολιγαρχίας απέναντι σε άλλους εμπορικούς ανταγωνιστές και ξένες κυβερνήσεις, αλλά επίσης –και κυρίως– για την επιδίωξη να καταστεί το σύστημα, και μαζί του τα κέρδη, απρόσβλητο απέναντι στην κοινωνική αμφισβήτηση.
Ο κίνδυνος να αξιοποιηθεί αυτή η νομοθεσία για σκοπούς λογοκρισίας είναι έτσι υπαρκτός και δεν πηγάζει μόνο από την κυρίαρχη θέση που κατέχουν οι ΗΠΑ στις διαδικτυακές υπηρεσίες. Πρόκειται επίσης για την ισχυρή πιθανότητα να εισαχθεί ως αντίδραση μια παρόμοια νομοθεσία ή άλλες καταπιεστικές ρυθμίσεις και από άλλες κυβερνήσεις ή να αξιοποιηθούν οι προβλέψεις της για την κοινωνική καταστολή. Όπως προειδοποίησε το Κέντρο για τη Δημοκρατία και την Τεχνολογία, «Αν η SOPA και η PIPA τεθούν σε εφαρμογή, η κυβέρνηση των ΗΠΑ πρέπει να είναι έτοιμη ότι θα ακολουθήσουν άλλες κυβερνήσεις, στην υπηρεσία οποιωνδήποτε κοινωνικών πολιτικών θεωρούν σημαντικές – είτε περιορίζοντας τα “κηρύγματα μίσους”, τις προσβολές σε δημόσιους αξιωματούχους ή την πολιτική διαφωνία»6. Ήδη είναι πλατιά πεποίθηση ότι μια παρόμοια νομοθεσία μπορεί να χρησιμοποιηθεί από αυταρχικά καθεστώτα για να θέσουν εκτός λειτουργίας αντιπολιτευτικά site, όπως εκείνα που διαδραμάτισαν σημαντικό ρόλο στις Αραβικές Επαναστάσεις.
Τέτοια αυταρχικά μέτρα δεν περιορίζονται προφανώς στα δικτατορικά καθεστώτα, προωθούμενα ήδη επίσης στις δυτικές δημοκρατίες. Όπως σημειώνεται στη σχετική ανακοίνωση της ελληνικής Wikipedia για το θέμα: «Στην Ισπανία, υιοθετήθηκε μετά από παρέμβαση του τοπικού πρεσβευτή των Ηνωμένων Πολιτειών μέσα σε λίγες ημέρες ο “Ley Sinde”, που προβλέπει ότι μια κρατική επιτροπή είναι εξουσιοδοτημένη για την επιβολή κλειδώματος. Η Anti-Counterfeiting Trade Agreement (ACTA), η οποία φέτος θα τεθεί σε ψηφοφορία στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και έχει κυρωθεί από πολλές χώρες, επιτρέπει στους παρόχους υπηρεσιών Διαδικτύου την παρακολούθηση του περιεχομένου και ενδεχομένως να οδηγήσει σε διενέργεια λογοκρισίας»7.
Αυτές οι παρεμβάσεις δεν είναι τυχαίες. Την τελευταία 15ετία η διαδικτυακή ενημέρωση όχι μόνο γνώρισε τεράστια επέκταση, αλλά και μετατράπηκε σε προνομιακό πεδίο δράσης των δημοκρατικών και ριζοσπαστικών οργανώσεων, ακτιβιστών, κ.λπ., παρέχοντας ένα αντίβαρο στην παντοδυναμία των κυρίαρχων ΜΜΕ. Αυτό είναι κατανοητό, καθώς το Διαδίκτυο είναι μια εύκολα προσβάσιμη, οικονομική και ανοικτή πηγή πληροφοριών, μη απαιτώντας τους τεράστιους οικονομικούς πόρους που χρειάζονται για την έκδοση μιας εφημερίδας. Ασφαλώς το Διαδίκτυο χρησιμοποιείται επίσης ως εργαλείο από κάθε λογής αντιδραστικούς, εθνικιστές, νεοφασίστες, κοκ. Ωστόσο, μια έρευνα θα κατέδειχνε την υπεροχή των ριζοσπαστικών-προοδευτικών προσεγγίσεων και το κατά πολύ μεγαλύτερο ειδικό βάρος τους σε σχέση με αυτό που συμβαίνει στην υπόλοιπη, έντυπη ενημέρωση.
Η μαρξιστική και κομμουνιστική φιλολογία, ενώ δεν είχε ως το 2008 τουλάχιστον παρά ελάχιστη αναλογία στους εκδιδόμενους τίτλους βιβλίων, ήταν πάντα άμεσα προσβάσιμη στο Διαδίκτυο, μέσα από βάσεις όπως το Marxists Internet Archive και διαδικτυακούς τόπους αριστερών περιοδικών και οργανώσεων. Μορφές όπως τα blog, από την άλλη, αποτελούν μια ιδιότυπη μορφή της μαζικής, επαναστατικής δημοκρατίας των ημερών μας, έχοντας διαδραματίσει ένα καίριο στις Αραβικές Επαναστάσεις και σε κινήματα διαμαρτυρίας σε άλλες περιοχές του πλανήτη. Στο Διαδίκτυο και όχι αλλού έγινε για πρώτη φορά δυνατή η μαζική δημοσιοποίηση, μέσω της Wikileaks, μυστικών ντοκουμέντων των αστικών κυβερνήσεων, που εκθέτουν τις παρασκηνιακές μηχανορραφίες και τους πολεμικούς σχεδιασμούς τους. Ακόμη και καθαρά πληροφοριακοί-επιστημονικοί τόποι και εγχειρήματα, όπως η διαδικτυακή εγκυκλοπαίδεια, παρά τις αδυναμίες τους, υπερτερούν σαφώς από άποψη αντικειμενικότητας και πολυφωνίας σε σύγκριση με τα αντίστοιχα προσφερόμενα «προϊόντα» του κατεστημένου. Βασίζονται σε αρκετό βαθμό σε ενισχύσεις του κοινού8 και έτσι δεν συμμερίζονται τους απολογητικούς σκοπούς και τις επιδιώξεις που διακρίνουν τον αστικό Τύπο και τις εκδόσεις.
Στις συνθήκες αυτές η προσπάθεια να επιβληθεί ένα αυστηρό νομοθετικό πλαίσιο δεν μπορεί παρά να αποσκοπεί πρώτα και κύρια στο να καταπνιγεί όχι μόνο η μαρξιστική και επαναστατική κοινωνική κριτική, αλλά κάθε γνήσια αντιπολιτευτική και ριζοσπαστική φωνή στο Διαδίκτυο, που αντιπολιτεύεται σε κάποιο βαθμό το σύστημα. Είναι μια παρέμβαση που ανεξάρτητα από υποτιθέμενες αφορμές θα εξελιχτεί αναπόφευκτα σε ένα αντιδημοκρατικό εγχείρημα ελέγχου και χειραγώγησης. Αυτό φαίνεται να το συνειδητοποιούν σήμερα αρκετοί από εκείνους που συμμετέχουν στο κίνημα διαμαρτυρίας κατά της νέας νομοθεσίας. Για να παραθέσουμε τα εύστοχα λόγια της Sue Gardner, εκτελεστικής διευθύντριας της Wikimedia στο Σαν Φρανσίσκο:
«Εξαρτιόμαστε από μια νομική υποδομή που καθιστά δυνατό για μας να λειτουργούμε. Και εξαρτιόμαστε από μια νομική υποδομή που επιτρέπει επίσης σε άλλους δικτυακούς τόπους να φιλοξενούν υλικά που συνεισφέρουν οι χρήστες, τόσο ενημέρωση όσο και έκφραση. Στο μεγαλύτερο μέρος, τα εγχειρήματα του Wikimedia οργανώνουν και συνοψίζουν και συλλέγουν την παγκόσμια γνώση. Τη θέτουμε σε συνάφεια και δείχνουμε στους ανθρώπους πώς να την κατανοούν. Αλλά αυτή η γνώση πρέπει να δημοσιευτεί κάπου για να τη βρει και να τη χρησιμοποιήσει κάποιος. Όταν μπορεί να λογοκριθεί, χωρίς τη δέουσα διαδικασία, προκαλεί βλάβη στον ομιλητή, το κοινό, και τη Wikimedia. Εκεί που μπορείτε να μιλήσετε μόνο αν έχετε επαρκείς πόρους για να καταπολεμήσετε νομικές προκλήσεις, ή αν οι απόψεις σας προ-εγκρίνονται από κάποιον που κάνει αυτή τη δουλειά, η ίδια στενή δέσμη ιδεών που είναι ήδη δημοφιλείς θα συνεχίσει να είναι η μόνη στην οποία ο καθένας έχει ουσιαστική πρόσβαση»9.
Και οι δυο προωθούμενες νομοθετικές πράξεις στο Κογκρέσο, η SOPA και η PIPA, έχουν το προνόμιο να συμπίπτουν με εντελώς ταιριαστές ομόηχες ελληνικές λέξεις. Η SOPA με ένα απλό αναγραμματισμό γίνεται «Σώπα», ενώ η PIPA δεν χρειάζεται καν αναγραμματισμό. Ενώ δεν μπορούμε ακόμη να προβλέψουμε ποια θα είναι η κατάληξη της διαμάχης που έχει ξεκινήσει, είναι βέβαιο πως η προσπάθεια για την εφαρμογή των SOPA και PIPA θα δυναμώσει τα κινήματα διαμαρτυρίας και αντίστασης στο Διαδίκτυο και στην ευρύτερη κοινωνία. Ήδη οι έντονες διαμαρτυρίες φαίνεται να είχαν κάποιο αποτέλεσμα, αφού η ψηφοφορία για την SOPA στο Κογκρέσο, έχοντας ήδη αναβληθεί μια φορά το Δεκέμβριο, αναβλήθηκε εκ νέου επ’ αόριστο10, ενώ σε σχέση με την PIPA, που πρόκειται να συζητηθεί στις 24 Ιανουαρίου, δεν είναι βέβαιο τι θα συμβεί.
Σημειώσεις
1. «Αναστέλλουν την λειτουργία για 12 ώρες, εκατομμύρια σελίδες στο διαδίκτυο σήμερα, σε διαμαρτυρία για το νόμο SOPA», http://disorderisti.blogspot.com/2012/01/12-sopa.html .
2. SOPA, http://en.wikipedia.org/wiki/Stop_Online_Piracy_Act, και PIPA, http://en.wikipedia.org/wiki/PROTECT_IP_Act.
3. “Online Piracy, Rights and wronged, An American anti-piracy bill tries to stem the global theft of intellectual property», The Economist, 26/11/2011, http://www.economist.com/node/21540234 .
4. SOPA, http://en.wikipedia.org/wiki/Stop_Online_Piracy_Act .
5. «Bipartisan Bill Combats Online Piracy», http://judiciary.house.gov/news/HR%203261%20Introduced.html .
6. SOPA, http://en.wikipedia.org/wiki/Stop_Online_Piracy_Act.
7. Ελληνική Βικιπαίδεια: «Διαμαρτυρία κατά της SOPA και PIPA», http://el.wikipedia.org.
8. Βλέπε, π.χ., «Wikipedia, Βanners με θετικά αποτελέσματα και εκπλήρωση του στόχου», http://liontariblog.blogspot.com/2012/01/wikipedia-anners.html .
9. Sue Gardner, «To English Wikipedia Readers and Community», http://www.6theory.com/forum/index.php/topic/79399-wikipedia-closed-on-jan182012-for-24-hrs/ .
10. Βλέπε Andrew Couts, «SOPA “shelved” indefinitely but reddits jan 18 blackout is still on as PIPA fight continues» στο http://www.digitaltrends.com/computing/sopa-shelved-indefinitely-but-reddits-jan-18-blackout-is-still-on-as-pipa-fight-continues/ .
*Ο Χρήστος Κεφαλής είναι χημικός και συγγραφέας, μέλος της ΣΕ της Μαρξιστικής Σκέψης.
