ΘΑΝΑΣΗΣ
ΚΑΠΠΟΣ - Γιώργος ΠΕΤΡΟΠΟΥΛΟΣ
Έχουν περάσει 54 χρόνια από την
πρώτη Μαραθώνια Πορεία, που έγινε το 1963, και τα αιτήματά της μοιάζουν επίκαιρα
όσο ποτέ. Η εμβληματική φιγούρα του αγωνιστή της ειρήνης Γρηγόρη
Λαμπράκη, που δολοφονήθηκε από τα τρίκυκλα του κράτους και του παρακράτους
της Δεξιάς, μας συντροφεύει σε κάθε βήμα για ειρήνη, πρόοδο, δημοκρατία και
κοινωνική δικαιοσύνη.
Στις 10 Απρίλη 1963 ο βουλευτής
της ΕΔΑ Γρηγόρης Λαμπράκης βρίσκεται στην Αγγλία με την ιδιότητα του βουλευτή
και αντιπροέδρου της Επιτροπής για τη Διεθνή Ύφεση και Ειρήνη και παίρνει μέρος
στην πασχαλινή πορεία ειρήνης στην περιοχή του Ολμτερμάστον. Δέκα μέρες αργότερα
αποφασίζει να κάνει τα ίδια και στην Ελλάδα. Τα ξημερώματα της 21ης
Απριλίου 1963 κατεβαίνει στο αυτοκίνητό του και τοποθετεί το διάσημο μαύρο πανί
με το σήμα του πυρηνικού αφοπλισμού και τη λέξη «ΕΛΛΑΣ». Το ίδιο πανί
είχε εμφανιστεί και έντεκα μέρες νωρίτερα στην πορεία ειρήνης στην Αγγλία. Λίγο
αργότερα ξεκινά. Στο ίδιο αμάξι βρίσκονται ο κύπριος φοιτητής Τεύκτρος
Ανθίας, η γυναίκα του Σπύρου Λιναρδάτου, Ιουλία, και η γυναίκα
του.
Η κατάσταση τη συγκεκριμένη μέρα
φαινόταν από την αρχή πως θα ήταν εκρηκτική. Σε όλο το δρόμο συναντούσαν
αστυνομικούς. Από τα μεσάνυχτα της προηγούμενης μέρας όλη η περιοχή από το
Γηροκομείο ως τον Τύμβο του Μαραθώνα ήταν αποκλεισμένη από δυνάμεις της
Αστυνομίας και της Χωροφυλακής, μαζί με τους παρακρατικούς της ΕΡΕ, της
ΕΚΟΦ της «Αντικομμουνιστικής Σταυροφορίας» και του «Σώματος
Ελπιδοφόρων Νέων». Ισχυρά μπλόκα, σύμφωνα με τα στοιχεία της εποχής, υπήρχαν
στη Λ. Κηφισίας, στο Πεντάγωνο, στην Αγία Παρασκευή, στην Παλλήνη, στο Πικέρμι,
στη Ραφήνα, τη Νέα Μάκρη κ. ά.
Στις αρχές του 1963 είχε
συγκροτηθεί μια επιτροπή από στελέχη της
ΕΔΑ η οποία είχε ως βασικό
αντικείμενο την οργάνωση της πρώτης Μαραθώνιας (θα ξεκινούσε από τον Μαραθώνα
και θα τελείωνε στην Πνύκα) Πορείας. Στην επιτροπή συμμετείχε η
ΕΕΔΥΕ,
που είχε ιδρυθεί το 1955, και μέλη του «Συνδέσμου Νέων δια τον πυρηνικό
αφοπλισμό
Μπέρτραντ Ράσελ». Η συγκεκριμένη επιτροπή είχε δημιουργηθεί από
νέους που αγωνίζονταν για την ειρήνη και τον αφοπλισμό και για να φύγουν οι
ξένες βάσεις από την Ελλάδα. Ήταν φίλα προσκείμενοι στο κόμμα της ΕΔΑ αλλά χωρίς
ορ
γανωτική σχέση.
ΒΗΧΟΣ
ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ: ΦΩΤΟ ΑΠΟ ΤΟ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ ΜΟΥ
Η πορεία είχε αποφασιστεί να
γίνει στις 21 Απριλίου 1963, αλλά η κυβέρνηση του Κ. Καραμανλή ήθελε να την
απαγορεύσει για…το φόβο των Ιουδαίων. Στην Ελλάδα της δεκαετίας του 1960 η λέξη
ειρήνη έμοιαζε με απαγορευμένο καρπό, σε μια χώρα όπου οι πόλεμοι, οι
καταστροφές και ο θάνατος την είχαν ζώσει από παντού. Το πανανθρώπινο ιδανικό
της ειρήνης και του αφοπλισμού πήγαινε κόντρα στα συμφέροντα των κρυφών
προστατών των κυβερνήσεων της Δεξιάς, που από τον Εμφύλιο και μετά έσπερναν τον
όλεθρο και την καταστροφή σε ολόκληρο τον κόσμο. Ο άκρατος αντικομμουνισμός της
εποχής και οι πασίγνωστες απειλές περί βίαιης καταστολής και μαζικών συλλήψεων
από την πλευρά της κυβέρνησης ήταν μερικά από τα επιχειρήματα εναντίον όσων
ήθελαν να λάβουν μέρος στην πορεία. Επίσης, με εντολή της αστυνομίας, στις 21
Απριλίου απαγορεύτηκαν όλες οι συγκεντρώσεις σε ανοιχτούς χώρους και οι
ιδιοκτήτες πούλμαν δέχτηκαν τεράστιες πιέσεις για να μη διαθέσουν μέσα για
μεταφορά στους χώρους των συγκεντρώσεων.
Τις μέρες εκείνες με την απειλή
του πολέμου κατέπλευσε στη Μεσόγειο το «Σαμ Χιούστον», το πρώτο αμερικανικό
πυρηνικό υποβρύχιο, και στην Αθήνα έφτασε ο στρατιωτικός αρχηγός του ΝΑΤΟ,
στρατηγός Λέμνιτσερ, ο αρχηγός του μεικτού επιτελείου των αμερικανικών δυνάμεων,
στρατηγός Τέιλορ, και ο διοικητής της Νοτιοανατολικής πτέρυγας του ΝΑΤΟ,
ναύαρχος Ράσελ.
Σύμφωνα με στοιχεία των
εφημερίδων εκείνων των ημερών, η Αθήνα βρισκόταν «επί ποδός πολέμου», και
«δια πρώτην φορά τα περίφημα Τάγματα Ασφαλείας ενεφανίσθησαν επισήμως εις
διάφορας περιοχάς περί τον Μαραθώνα, έτοιμα προς δράσιν εις περίπτωσιν ανάγκης.
Ακόμα και ναύται του Λιμενικού εχρησιμοποιήθησαν δια τη φρούρησιν της παραλίας
του Μαραθώνος δια τον φόβον προφανώς αποβάσεως των οπαδών του συνδέσμου
“Μπέρτραντ Ράσελ”».
Οι αστυνομικοί Καραχάλιος και
Καραμπέτσος, διοικητής Ασφαλείας και διευθυντής Αστυνομίας Αθηνών, βρίσκονταν
στην αστυνομική Διεύθυνση Αθηνών μαζί με τον αντιεισαγγελέα Ροδόπουλο. Οι
σωματικοί έλεγχοι και οι συλλήψεις του κόσμου που πλησίαζε τα μπλόκα της
Αστυνομίας στα διάφορα σημεία κατά μήκος του δρόμου ήταν σύνηθες φαινόμενο. Η
κίνηση των ΙΧ είχε απαγορευτεί. Σύμφωνα με μαρτυρίες αγωνιστών της ειρήνης που
βρίσκονταν κατά μήκος του δρόμου, «ο Λαμπράκης όταν σταματούσαν το αυτοκίνητο
έλεγε μονολεκτικά “βουλευτικό” και προχωρούσε χωρίς να περιμένει απάντηση. Σε
άλλες περιπτώσεις πατούσε τη μίζα και ανέπτυσσε ταχύτητα, περνώντας αστραπιαία
από τους ελέγχους».
Τελικά, ύστερα από πολλές
προσπάθειες κατάφερε να φτάσει στον Τύμβο του Μαραθώνα και να μιλήσει για την
παγκόσμια ειρήνη μπροστά σε ένα «παράξενο» ακροατήριο, αποτελούμενο μόνο από
τους χωροφύλακες που είχαν ζώσει τον Τύμβο, ύψωσε στον Τύμβο το λάβαρο του
αφοπλισμού και ξεκίνησε την πορεία του. Τρέχοντας σε μερικές περιπτώσεις,
περπατώντας σε άλλες και κάτω από τις απειλές των τραμπούκων και των
παρακρατικών κατάφερε να φτάσει μέχρι τη διασταύρωση της Ραφήνας. Εκεί ήταν το
κομβικό σημείο για τους χωροφύλακες και τους παρακρατικούς για να τον
αποτελειώσουν στο παρακείμενο δάσος. Δεν τα κατάφεραν, χάρη στις επεμβάσεις των
δημοσιογράφων και όλων όσων τον συνόδευαν.
Στο Πικέρμι θα σταματήσει και θα
βάλει λίγα αγριολούλουδα στο μνημείο των εκτελεσμένων από τους Γερμανούς. Οι
χωροφύλακες και οι παρακρατικοί θα τα τσαλαπατήσουν!!! Κοντά στο Πικέρμι θα
συλληφθούν όλοι εκτός από τον ίδιο και την Ιουλία Λιναρδάτου. Λίγο αργότερα θα
συλληφθεί και ο ίδιος και αφού «περιπλανηθεί» στα μισά Μεσόγεια θα τον
εγκαταλείψουν οι διώκτες του στη Νέα Ιωνία.
Δεν ήταν όμως μόνο ο Λαμπράκης
που υπέστη όλες αυτές τις διώξεις. Υπολογίζεται πως περισσότεροι από 1.000 φίλοι
της ειρήνης υπέστησαν συλλήψεις, διώξεις και βασανιστήρια. Ανάμεσά τους οι Μίκης
Θεοδωράκης, Αλέκος Αλεξανδράκης, Μάνος Κατράκης, Μίνως Αργυράκης, Στρατής
Δούκας, Αλίκη Γεωργούλη.
Το παραπάνω κείμενο
αφιερώνεται στον πρόσφατα αδικοχαμένο γενικό και οργανωτικό γραμματέα της ΕΕΔΥΕ,
σύντροφο Γρηγόρη Πετρόπουλο.
ΘΑΝΑΣΗΣ ΚΑΠΠΟΣ
****************************************************************
Ο Γρηγόρης Λαμπράκης, πολιτικός
και υφηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών, γεννήθηκε τo 1912 στην Κερασίτσα της
Τεγέας όπου έβγαλε το Γυμνάσιο. Στη συνέχεια σπούδασε στην Ιατρική του
Πανεπιστημίου Αθηνών. Από τα νεανικά του χρόνια είχε ιδιαίτερη κλίση στον
κλασικό αθλητισμό και ανακηρύχτηκε πολλές φορές βαλκανιονίκης στο άλμα εις
μήκος. Μάλιστα κατείχε το πανελλήνιο ρεκόρ του αθλήματος αυτού για είκοσι τρία
χρόνια (1936-1959).
Kατά την περίοδο της
Γερμανοϊταλικής κατοχής έλαβε ενεργό μέρος στην Εθνική Αντίσταση . Το 1943
ίδρυσε την "Ένωση των Ελλήνων Αθλητών" και διοργάνωσε αγώνες, από τα έσοδα των
οποίων ενίσχυσε τα λαϊκά συσσίτια.Μετά τις σπουδές του έκανε το διδακτορικό στο
Πανεπιστήμιο της Αθήνας και αργότερα έγινε υφηγητής της Ιατρικής Σχολής στην
έδρα της Γυναικολογίας. Δραστήριος, παράλληλα διατηρούσε κλινική στην οποία
δέχεται δωρεάν τους φτωχούς.
Με προοδευτικό προσανατολισμό
και αριστερή ιδεολογία, ο Γ. Λαμπράκης δραστηριοποιήθηκε έντονα στο φιλειρηνικό
κίνημα της εποχής, το κίνημα ειρήνης, που μεταξύ άλλων έβαλε κατά του πολέμου
στο Βιετνάμ, και συνεργάστηκε με την ΕΔΑ. Στις εκλογές του 1961 εξελέγη
βουλευτής Πειραιά με το Πανδημοκρατικό Αγροτικό Μέτωπο Ελλάδος (Π.Α.Μ.Ε.). Τον
ίδιο χρόνο με πρωτοβουλία του ιδρύθηκε η "Επιτροπή για την Διεθνή Ύφεση και
Ειρήνη". Με την ιδιότητα του ως αντιπροέδρου της έλαβε μέρος σε διεθνείς
ειρηνικές εκδηλώσεις. Δέχεται πολλές φορές απειλές για τη ζωή του, αλλά
συνεχίζει απτόητος τη δράση του.
Στις 21-4-63 το κίνημα ειρήνης
οργανώνει την πρώτη ειρηνιστική πορεία από το Μαραθώνα. Πρωτοστατεί ο Γ.
Λαμπράκης. Η αστυνομία επεμβαίνει ανακόπτοντας την πορεία και κάνει πολλές
συλλήψεις. Μεταξύ άλλων συλλαμβάνεται και ο Μ. Θεοδωράκης. Ο Λαμπράκης όμως,
προστατευόμενος από τη βουλευτική του ασυλία, προχωρά θαρραλέα και φθάνει μόνος
του στο τέρμα της πορείας κρατώντας ένα πλακάτ με το σύνθημα της ειρήνης. Οι
αστυνομικοί στο τέλος, πέφτοντας επάνω του, τον συλλαμβάνουν.
Στις 22 Μαϊου του 1963 αμέσως
μετά τη λήξη μιας συγκέντρωσης φιλειρηνιστών στη Θεσσαλονίκη, στην οποία ο
Λαμπράκης ανέπτυξε τις θέσεις του για την ειρήνη, ένα τρίκυκλο με επιβαίνοντες
τους παρακρατικούς Ε. Εμμανουηλίδη και Σ. Γκοτζαμάνηπέφτει επάνω του. Ο
Λαμπράκης τραυματίζεται θανάσιμα και αργότερα, στις 27 Μαϊου, πεθαίνει. Την
επομένη γίνεται πάνδημη κηδεία του στην Αθήνα όπου 500.000 κόσμου τον συνοδεύει
με συνθήματα κατά της κυβέρνησης και του παρακράτους ¨("Δημοκρατία", "ο
Λαμπράκης Ζεί!"). Η δολοφονία του προκαλεί σφοδρή λαϊκή αντίδραση και
αποκαλύπτει τη δράση του παρακράτους με την ανοχή της κυβέρνησης της ΕΡΕ και τη
κάλυψη των αρχών. Κεντρικό ρόλο στη διαλεύκανση και στις αποκαλύψεις του ρόλου
των παρακρατικών παίζουν ο ανακριτής Χ. Σαρτζετάκης και ο εισαγγελέας Π.
Δελαπόρτας αντιστεκόμενοι στις ασκούμενες πιέσεις.
Στη συνέχεια σηματοδοτούνται
ραγδαίες πολιτικές εξελίξεις με αποκορύφωμα την παραίτηση και την αποχώρηση του
πρωθυπουργού Κ. Καραμανλή στο Παρίσι. Η πορεία ειρήνης στο Μαραθώνα από τότε
θεσμοθετείται και γίνεται στη μνήμη του. Πολλοί νέοι πυκνώνουν τις τάξεις της
"Νεολαίας Λαμπράκη", νεολαϊστικης οργάνωσης αριστερού προσανατολισμού, που έχει
πρώτο γραμματέα το Μ. Θεοδωράκη. Η οργάνωση αυτή διαδραματίζει σημαντικό ρόλο
στο αριστερό και δημοκρατικό κίνημα της εποχής.
Ο Γρηγόρης Λαμπράκης μένει από
τότε στη συνείδηση ενός μεγάλου τμήματος του ελληνικού λαού σαν το σύμβολο του
αγώνα ενάντια στην οπισθοδρόμηση, την πολιτική φίμωση, το παλάτι και την
εξάρτηση από την αμερικανοκρατία. Σαν το εθνικό σύμβολο για τη Δημοκρατία και
την κοινωνική δικαιοσύνη.
Η ζωή και ο θάνατος του Λαμπράκη
ενέπνευσε το συγγραφέα Βασίλη Βασιλικό στη συγγραφή του πολιτικού μυθιστορήματος
"Ζ". Το 1969 ο σκηνοθέτης Κώστας Γαβράς γυρίζει το βιβλίο στην ομώνυμη ταινία
που γνώρισε μεγάλη απήχηση και επιτυχία και βραβεύτηκε στο φεστιβάλ των Καννών
το 1969. Πρωταγωνιστούν ο Yves Montand στο ρόλο του Λαμπράκη, ο Jean-Louis
Trintignant στο ρόλο του ανακριτή Σαρτζετάκη και η Ειρήνη Παπά στο ρόλο της
συζύγου του Λαμπράκη.
Κάθε χρόνο τον Μάϊο οργανώνεται
ειρηνιστική πορεία στη μνήμη του από την πατρίδα του την Κερασίτσα στην
Τρίπολη.
Στα 40 χρόνια από την πρώτη
Μαραθώνια πορεία
Ηταν Κυριακή 21 Απριλίου 1963. Δεν έχει ακόμη φέξει για
τα καλά κι ο βουλευτής της ΕΔΑ Γρ. Λαμπράκης κατεβαίνει στο αυτοκίνητό του όπου
τοποθετεί ένα μαύρο πανί με το σήμα του πυρηνικού αφοπλισμού και τη λέξη ΕΛΛΑΣ.
Το πανί αυτό πριν από 11 ημέρες είχε κάνει την εμφάνιση του στην Αγγλία, όπου ο
βουλευτής ως αντιπρόεδρος της Επιτροπής για τη Διεθνή Υφεση και Ειρήνη είχε
πάρει μέρος στην πασχαλινή πορεία ειρήνης του Ολντερμάστον.
Στο ίδιο αυτοκίνητο με τον Γρ.
Λαμπράκη μπήκε η γυναίκα του, ο Κύπριος ποιητής Τεύκτρος Ανθίας και η Γιούλια
Λιναρδάτου, κι όλοι μαζί ξεκίνησαν για το Μαραθώνα.
Από παντού φαινόταν πως τούτη η
μέρα θα κυλούσε πολύ δύσκολα. Η παρουσία της αστυνομίας στους δρόμους ήταν
εμφανέστατη. Για την ακρίβεια, από τα μεσάνυχτα της 20ής προς 21 Απριλίου όλη η
περιοχή από το Γηροκομείο ως τον τύμβο του Μαραθώνα είχε αποκλειστεί από ισχυρές
δυνάμεις της Χωροφυλακής και της Αστυνομίας. Στην επιχείρηση είχαν κληθεί να
«συνεισφέρουν» και διάφορες παρακρατικές οργανώσεις1 όπως η
«Αντικομμουνιστική Σταυροφορία», το «Σώμα Ελπιδοφόρων Νέων», τα μέλη της
νεολαίας της ΕΡΕ, η περιβόητη ΕΚΟΦ κ.ο.κ.2 Ισχυρά μπλόκα από
τις δυνάμεις καταστολής, σύμφωνα με τα ρεπορτάζ των εφημερίδων της εποχής, είχαν
στηθεί στη Λ. Κηφισίας, στο Χολαργό κοντά στο Πεντάγωνο, στην Εκάλη, στην Αγία
Παρασκευή, στο Πικέρμι, στη διασταύρωση Ραφήνας, στη Νέα Μάκρη και αλλού, ενώ τα
περιπολικά διέτρεχαν ολόκληρη την αποκλεισμένη περιοχή.
Τι έμελλε να συμβεί, εύκολα μπορούσε κανείς να το
καταλάβει. Ας πάρουμε όμως τα πράγματα από την αρχή.
Η απαγορευμένη
πορεία
Στις αρχές του 1963, με την
καθοδήγηση της ΕΔΑ, συγκροτήθηκε μια επιτροπή που σκοπό είχε να προετοιμάσει των
πρώτη Πορεία Ειρήνης που θα ξεκινούσε από το Μαραθώνα και θα κατέληγε στην Πνύκα
και ακριβώς γι' αυτό το λόγο ονομάστηκε «Μαραθώνια». Στην επιτροπή συμμετείχε η
Ελληνική Επιτροπή για τη Διεθνή Υφεση και Ειρήνη (ΕΕΔΥΕ), που είχε ιδρυθεί το
1955 και τη στελέχωναν μεγάλες προσωπικότητες της εποχής με πρόεδρο τον Α. Ζάκα.
Επίσης, μεταξύ άλλων, συμμετείχε στην επιτροπή και ο «Σύνδεσμος Νέων διά τον
πυρηνικόν αφοπλισμόν Μπέρτραντ Ράσελ». Επρόκειτο για μια νεολαιίστικη
φιλειρηνική οργάνωση που στελεχωνόταν από ΕΔΑΐτες, αλλά δεν είχε στενή σύνδεση
με το κόμμα της ΕΔΑ ή άλλο κόμμα, και αγωνιζόταν για την ειρήνη και τον
αφοπλισμό, εναντίον των ξένων στρατιωτικών βάσεων στην
Ελλάδα3.
Η πορεία ορίστηκε να γίνει στις 21
Απριλίου 1963 αλλά η τότε κυβέρνηση του Κ. Καραμανλή φρόντισε να την
απαγορεύσει, παρά το γεγονός ότι τέτοιες εκδηλώσεις γίνονταν σε ολόκληρη την
Ευρώπη (στη Δυτική Γερμανία, στο Ολντερμάστον της Αγγλίας και αλλού) και το
αντιπυρηνικό κίνημα λάμβανε τεράστιες διαστάσεις. Στην Ελλάδα του '63 η λέξη
«Ειρήνη» ήταν απαγορευμένη και η κυβέρνηση δεν επιθυμούσε καθόλου να αντιληφθεί
το γεγονός ότι το ιδανικό την παγκόσμιας ειρήνης ήταν - και δεν μπορούσε να
συμβαίνει αλλιώς - πολύ ισχυρό σε μια χώρα σαν την Ελλάδα που είχε ζήσει τη
φρίκη και τις επιπτώσεις του πολέμου όσο ελάχιστες χώρες.
Κύρια κυβερνητική επιχειρηματολογία εναντίον της πορείας
ήταν ο πρωτόγονος αντικομμουνισμός, ενώ σε σταθερό μοτίβο εκτοξεύονταν απειλές
πως οι διωκτικές αρχές θα αντιδρούσαν κατασταλτικά και θα συνελάμβαναν όχι μόνο
τους Ελληνες αλλά και όσους ξένους έρχονταν στη χώρα μας για να συμμετάσχουν στη
φιλειρηνική αυτή εκδήλωση. Παράλληλα, με κυβερνητική εντολή η Αστυνομία και η
Χωροφυλακή ανακοίνωσαν ότι για τις 21 Απριλίου, για την ημέρα δηλαδή που θα
πραγματοποιούνταν η πορεία, απαγορευόταν κάθε συγκέντρωση σε ανοιχτό χώρο, σε
ολόκληρη τη χώρα. Τέλος, οι ιδιοκτήτες πούλμαν δέχτηκαν ανοιχτές πιέσεις να μη
διαθέσουν μέσα για τη μεταφορά των φιλειρηνιστών στους χώρους συγκέντρωσης. Οσοι
δε, είχαν κλείσει συμφωνίες υποχρεώθηκαν να τις ακυρώσουν.
Σα να μην έφταναν όλα αυτά, ήρθε
και προστέθηκε και η πρόκληση του πολέμου. Συγκεκριμένα, εκείνες τις μέρες
εισέπλευσε στη Μεσόγειο το πρώτο αμερικανικό πυρηνικό υποβρύχιο, το «Σαμ
Χιούστον», με πυραύλους «Πολάρις», ενώ στην Αθήνα έφταναν διαδοχικά ο αρχηγός
του μεικτού επιτελείου των αμερικανικών Ενόπλων Δυνάμεων στρατηγός Τέιλορ, ο
στρατιωτικός αρχηγός του ΝΑΤΟ Αμερικανός στρατηγός Λέμνιτσερ και ο διοικητής της
Νοτιοανατολικής πτέρυγας του ΝΑΤΟ Αμερικανός ναύαρχος Ράσελ4.
Και μόνο αυτό το γεγονός υπογράμμιζε την αναγκαιότητα της πορείας. Πώς όμως να
πραγματοποιηθεί όταν επίσημοι και ανεπίσημοι κατασταλτικοί μηχανισμού του
κράτους βρίσκονταν σε πρωτοφανή κινητοποίηση για την αποτρέψουν;
Ο Λαμπράκης πραγματοποιεί την
πορεία
Σύμφωνα με το ρεπορτάζ της
εφημερίδας «Τα Νέα»5 την 21η Απριλίου του 1963 η
πρωτεύουσα βρισκόταν «επί ποδός πολέμου», ενώ «διά πρώτην φοράν τα περίφημα
Τάγματα Ασφαλείας ενεφανίσθησαν επισήμως εις διαφόρους περιοχάς περί τον
Μαραθώνα, έτοιμα προς δράσιν εις περίπτωσιν ανάγκης. Ακόμα και ναύται του
Λιμενικού εχρησιμοποιήθησαν διά τη φρούρησιν της παραλίας του Μαραθώνος, διά τον
φόβον προφανώς... αποβάσεως των οπαδών του Συνδέσμου "Μπέρτραντ Ράσελ"». Να
σημειωθεί ακόμη ότι η περιοχή του Μαραθώνα εφρουρείτο από δύναμη πάνοπλων ανδρών
της Χωροφυλακής που σύμφωνα με το ρεπορτάζ των «Νέων» υπερέβαινε τους
3.000.
Η αστυνομία είχε στήσει το
στρατηγείο της στην Αστυνομική Διεύθυνση Αθηνών με επικεφαλής τον Διευθυντή
Αστυνομίας Αθηνών Καραμπέτσο και τον Διοικητή Ασφαλείας Καραχάλιο. Εκεί
βρισκόταν από το πρωί της 21ης Απριλίου και ο αντιεισαγγελέας Ροδόπουλος. Η
Χωροφυλακή είχε στήσει το στρατηγείο της στην Αγία Παρασκευή, στα γραφεία της
Διοίκησης Χωροφυλακής Αθηνών, με επικεφαλής τον ανώτερο διοικητή Χωροφυλακής
προαστίων Τομαρά. Εκεί είχε εγκατασταθεί και ο αντιεισαγγελέας
Χατζής.
Για να εμποδίσουν το λαό να πάρει
μέρος στην πορεία ειρήνης, οι αστυνομικές δυνάμεις έκαναν εξονυχιστικούς
ελέγχους στους πολίτες που πλησίαζαν τα μπλόκα, προχωρούσαν σε συλλήψεις, σε
σωματικές έρευνες, απαγόρευαν την κίνηση των Ι.Χ., δεν επέτρεπαν σε κανένα να
πλησιάσει προς την απαγορευμένη περιοχή. Σε τέτοιες συνθήκες ξεκίνησε για το
Μαραθώνα εκείνο το πρωί ο Γρ. Λαμπράκης. «Στο δρόμο - γράφει ο Σ.
Αλεξάνδρου6 - η Χωροφυλακή είχε πιάσει όλα τα πόστα. Κάθε τόσο
σταματούσαν το αυτοκίνητο. Ο Λαμπράκης έλεγε μονολεκτικά "βουλευτικό!" και
προχωρούσε χωρίς να περιμένει απάντηση. Αλλού πάλι πατούσε τη μίζα και περνούσε
με αστραπιαία ταχύτητα από τους ελέγχους». Τελικά, ύστερα από πλήθος εμποδίων,
προκλήσεων και απαγορεύσεων, ο Λαμπράκης κατάφερε να υψώσει στον τύμβο του
Μαραθώνα το λάβαρο του αγώνα για τον αφοπλισμό, που κουβαλούσε μαζί του. Κι αφού
μίλησε για την ειρήνη στο μόνο ακροατήριο που του επιτράπηκε να έχει, δηλαδή
στους εκατοντάδες χωροφύλακες που είχαν ζώσει τον τύμβο, ξεκίνησε συμβολικά την
πορεία από τον Μαραθώνα προς την Πνύκα. Αλλοτε τρέχοντας και άλλοτε οδοιπορών με
αναπεπτάμενο το πανό και κάτω από τις απειλές χωροφυλάκων και παρακρατικών, με
συχνές στάσεις και συμπλοκές κατάφερε να φτάσει ως τη διασταύρωση της
Ραφήνας.
Εκεί οι αρχές ασφαλείας και οι
τραμπούκοι νεοφασίστες θα επιχειρήσουν να τον σταματήσουν και να τον σύρουν για
τα... περαιτέρω στο παρακείμενο δάσος, αλλά η προσπάθειά τους θα αποτύχει χάρη
στην επέμβαση όσων τον συνοδεύουν, των δημοσιογράφων και κατοίκων της περιοχής.
Ο Λαμπράκης και οι συνοδοί του θα συνεχίσουν. Κοντά στο Πικέρμι ο πρωτομάρτυρας
της ειρήνης θα μαζέψει λίγα αγριολούλουδα και θα τα τοποθετήσει στο μνημείο των
απαγχονισθέντων από τους Γερμανούς. Οι χωροφύλακες θα τα τσαλαπατήσουν!!! Μισό
χιλιόμετρο παρακάτω θα συλληφθούν όλοι όσοι ακολουθούν τον ειρηνοδρόμο βουλευτή,
πλην του ιδίου και της Γ. Λιναρδάτου, και θα επιβιβασθούν με τη βία σε καμιόνια.
Κοντά στο Χαρβάτι θα συλληφθεί και ο Λαμπράκης. Στην πραγματικότητα θα απαχθεί,
θα επιβιβασθεί βιαίως σε καμιόνι κι αφού τον περιπλανήσουν στα χωριά της Νέας
Μάκρης και Μαραθώνα, στο Σούλι, στο Γραμματικό και το Καπανδρίτι, μέσω της οδού
Τατοΐου, ύστερα από μια διαδρομή τρεισήμισι ωρών, θα τον εγκαταλείψουν στη Νέα
Ιωνία7.
Δεν ήταν, όμως, μόνο ο Λαμπράκης
που δοκίμασε τη βάναυση συμπεριφορά των διωκτικών αρχών. Σε 1.100 υπολογίζονται
οι ειρηνιστές που συνελήφθησαν, ενώ αρκετοί απ' αυτούς οδηγήθηκαν στο νοσοκομείο
με ελαφρά τραύματα. Ανάμεσα στους συλληφθέντες ήταν γνωστοί καλλιτέχνες όπως ο
Μ. Θεοδωράκης, ο ζωγράφος Μίνως Αργυράκης, οι ηθοποιοί Μ. Κατράκης, Α.
Αλεξανδράκης, Αλίκη Γεωργούλη, ο λογοτέχνης Στρατής Δούκας κ.ά. Τέλος, η
αστυνομία συνέλαβε και απέλασε τους ξένους φιλειρηνιστές που είχαν έρθει στη
χώρα, ανάμεσά τους και τον αντιπρόσωπο του Μπέρτραντ Ράσελ, Ποτλ.
Η πορεία ειρήνης
πραγματοποιήθηκε
Μετά την απελευθέρωσή του από τα
αστυνομικά όργανα, ο Γρ. Λαμπράκης θα στείλει τηλεγράφημα προς τον πρωθυπουργό
Κ. Καραμανλή, προς τον υφυπουργό Εσωτερικών, προς τον πρόεδρο της Βουλής και
τους αρχηγούς των κομμάτων, προς την ΕΕΔΥΕ και το Σύνδεσμο «Μπ. Ράσελ», στο
οποίο έλεγε: «Ο πόθος του δημοκρατικού λαού μας διά πορείαν ειρήνης από τον
Μαραθώνα εις Αθήνας επραγματοποιήθη. Εκκινήσας από την κορυφήν του Τύμβου του
Μαραθώνος, συνελήφθην εις το 28ον χιλιόμετρον και βιαίως επετάχθην εις
στρατιωτικόν φορτηγόν αυτοκίνητον, κρατηθείς παρανόμως, αντισυνταγματικώς επί 3
1/2 ώρας. Εντολή του αντισυνταγματάρχου Πιστόλη και του ταγματάρχου Βραδή,
φρουρούμενος υπό οκτώ χωροφυλάκων, με περιόδευσαν κατά γκανγκστερικόν τρόπον
ώσπερ κατάδικον κοινού ποινικού δικαίου εις τα χωρία Ν. Μάκρη, Μαραθώνα, Σούλι,
Γραμματικόν, Καπανδρίτι, Τατόιον όπου και με εγκατέλειψαν. Διαμαρτύρομαι
εντονότατα διά την παράνομον κράτησίν μου, διά τη σκαιάν και βάναυσον
συμπεριφοράν των μοιράρχων Φωτίου Τζουμάνη, Ιωάννου Λεοντσαράκου, ανθυπασπιστού,
Τάκη Χαραλαμπόπουλου, Χωροφύλακος Ρ147, Αντωνίου Λαγοπάτη μοιράρχου και
Αθανασίου Λαγοπάτη Ταγματάρχου, εναντίον των οποίων υποβάλλω μήνυσιν διά
επενεχθείας ταλαιπωρίας μου. Δυστυχώς, διεπίστωσα ότι η Δημοκρατία δεν υπάρχει
εις την Ελλάδα όταν εκλεκτοί του λαού κυριολεκτικώς καταρρακώνονται».
Στη συνέχεια ο Γρ. Λαμπράκης δήλωσε
στον Τύπο: «Η πορεία ειρήνης, έστω και συμβολικά έγινε, μολονότι η κυβέρνησις
έλαβε μέτρα που ούτε στην κατοχή είχαμε γνωρίσει. Ακολουθώντας πολιτική βάσεων
και πυρηνικών υποβρυχίων "Πολάρις" δε θέλησε να επιτρέψη στο λαό να εκδηλώση τη
θέλησί του για ειρήνη. Δεν το κατόρθωσε»8.
Ο Λαμπράκης είχε απόλυτο δίκαιο. Η
μοναχική του ειρηνοδρομία συνοδευόταν νοερά από χιλιάδες αγωνιστές της ειρήνης.
Ο σπόρος είχε πέσει στη γη και γρήγορα θα απέφερε καρπούς.
Αντί επιλόγου
Το φιλειρηνικό κίνημα στη χώρα μας,
μετά την πρώτη μαραθώνια πορεία ειρήνης, είχε μπει σε μια νέα φάση αλματώδους
ανάπτυξης. Είναι ένα κίνημα με πλούσια ιστορία αγώνων και θυσιών. Για δεκαετίες
ολόκληρες βρέθηκε υπό διωγμό και ουσιαστικά ήταν απαγορευμένο, αφού η κυρίαρχη
τάξη και οι κυβερνήσεις της το θεωρούσαν συνώνυμο του κομμουνιστικού κινήματος ή
«παραφυάδα» του, κατά την επίσημη κρατική ορολογία. Η ουσία βρίσκεται στο
γεγονός ότι το φιλειρηνικό κίνημα μπορεί να συσπειρώνει πλατιές λαϊκές μάζες
ενάντια στον ιμπεριαλισμό και τη δράση του. Αυτό δε θέλουν οι κυρίαρχες τάξεις,
γιατί αποτελεί ένα από τα πεδία συνειδητοποίησης της αναγκαιότητας κατάργησής
τους, ως υπεύθυνες για τους άδικους πολέμους. Ετσι δεν είναι καθόλου ανεξήγητο
το γεγονός ότι οι φιλειρηνιστές οδηγούνταν για τη δράση τους στο εκτελεστικό
απόσπασμα - όπως ο Νικηφορίδης που εκτελέστηκε το Μάρτη του
1951
9 - ή δολοφονούνταν από τις φασιστικές σκιώδεις οργανώσεις
του κράτους - όπως ο βουλευτής Γρ. Λαμπράκης. Τέτοιο ήταν το μίσος του
αμερικανόπνευστου μετεμφυλιοπολεμικού καθεστώτος στην Ελλάδα, με δεδομένο επίσης
ότι από κοινού με τους αμερικανοΝΑΤΟικούς ιμπεριαλιστές είχε μετατρέψει την
Ελ
λάδα σε πολεμικό προγεφύρωμα του διεθνούς ιμπεριαλισμού
ενάντια στις σοσιαλιστικές χώρες και την ΕΣΣΔ.
Το ελληνικό κίνημα ειρήνης - όπως
και κάθε προοδευτικό κίνημα σ' αυτό τον τόπο - πέρασε από φωτιά και σίδερο. Κι
ασφαλώς η ιστορία του είναι άκρως διδακτική, με επίκαιρα μηνύματα, αφού η
παγκόσμια ειρήνη σήμερα εξακολουθεί να είναι το ζητούμενο, οι ιμπεριαλιστικοί
πόλεμοι γίνονται ολοένα και πιο συχνοί και η άρχουσα τάξη της Ελλάδας συμμετέχει
ενεργά σ' αυτούς γιατί αυτό επιτάσσουν τα συμφέροντά της. Η ειρήνη σήμερα
απειλείται όσο ποτέ άλλοτε από τη Νέα Ιμπεριαλιστική Τάξη Πραγμάτων, την οποία
προωθούν και προάγουν οι ΗΠΑ, η ΕΕ και άλλοι σύμμαχοί τους διεθνώς, στην περιοχή
των Βαλκανίων, στη Μέση Ανατολή και αλλού, ενώ στόχοι γίνονται και τα
σοσιαλιστικά κράτη της Κούβας και της ΛΔ της Κορέας. Η υπόθεση της ειρήνης
εκτελείται καθημερινά με τον πιο βάναυσο τρόπο και με την καινούρια δικαιολογία
της αντιμετώπισης τάχα της «τρομοκρατίας», δηλαδή των αντιιμπεριαλιστικών
κινημάτων, των λαών που δεν ανέχονται και αντιπαλεύουν την κυριαρχία των
μονοπωλίων.
Πριν από 40 χρόνια ο Γρ. Λαμπράκης,
ένας άνθρωπος δημιουργημένος, ένας εξαίρετος επιστήμονας, αναγνωρισμένος για την
επιστημονική και όχι μόνο προσφορά του, αντί να κάτσει στο σπίτι του περπάτησε
για την ειρήνη στον κόσμο. Ενα μήνα μετά την Α' Μαραθώνια πορεία του, ο ίδιος
άνθρωπος χάρισε στο δέντρο της ζωής, στο δέντρο δηλαδή της ειρήνης, τη δική του
ζωή, δολοφονημένος από τα ανεπίσημα όργανα του κράτους για τα οποία συνήθως
χρησιμοποιείται ο όρος παρακράτος. Η δυναμική όμως του αγώνα του παραμένει ακόμη
και σήμερα ισχυρή, φωτεινός φάρος που δείχνει το δρόμο στις νεότερες γενιές
αγωνιστών για έναν κόσμο πιο ανθρώπινο, ειρηνικό, χωρίς ξένες βάσεις, έξω από το
ΝΑΤΟ, ενάντια στην ιμπεριαλιστική ΕΕ, χωρίς πόλεμο, έχθρες και μίση ανάμεσα
στους λαούς, χωρίς στρατούς κατοχής σε άλλες χώρες, με συμμετοχή και ελληνικών
στρατιωτικών τμημάτων που πρέπει να επιστρέψουν. Το παράδειγμά του, η ζωή και η
δράση του, η θυσία του προπαντός, αποτελούν - και πρέπει να αποτελούν - πηγή
έμπνευσης ώστε οι γραμμές του φιλειρηνικού κινήματος να πυκνώσουν από χιλιάδες
νέους αγωνιστές, στον αντιιμπεριαλιστικό αγώνα των οποίων βρίσκεται η εγγύηση
ότι τα φιλοπόλεμα σχέδια του ιμπεριαλισμού στην περιοχή μας και γενικότερα θα
ανατραπούν, όταν το κοινωνικοπολιτικό μέτωπο των λαϊκών δυνάμεων αντεπιτεθεί στα
μονοπώλια για την ανατροπή της εξουσίας τους, για τη λαϊκή εξουσία.
1. Για την ιστορία των
παρακρατικών οργανώσεων εκείνης της εποχής βλέπε: Α. Λεντάκη: «Παρακρατικές
Οργανώσεις και 21η Απριλίου», εκδόσεις
«ΠΡΟΣΚΗΝΙΟ».
2. Σπ. Λιναρδάτου: «Από τον
Εμφύλιο στη χούντα», τόμος Δ', σελ. 226 - 232.
3 Κατερίνα Σάιν - Μαρτέν:
«Λαμπράκηδες - ιστορία μιας γενιάς», εκδόσεις «ΠΟΛΥΤΥΠΟ», σε. 38-
39.
4. Γ. Βούλτεψη: «Υπόθεση
Λαμπράκη», εκδόσεις «ΑΛΚΥΩΝ», τόμος Α', σελ. 55.
5. Τα ΝΕΑ
22/4/1963.
6. Σ. Αλεξάνδρου:
«Μαραθωνοδρόμος της Ειρήνης», περιοδικό «Δόμοι της Ειρήνης», αριθμός τεύχους 66
(επανέκδοση Μάης 1988), σελ. 33.
7. «ΑΥΓΗ»,
23/4/1963.
8. «ΑΥΓΗ»,
23/4/1963.
9. Για την υπόθεση Νικηφορίδη
βλέπε: Σπ. Κουζινόπουλου: «Η εκτέλεση της Ειρήνης - Υπόθεση Νικηφορίδη»,
εκδόσεις «Καστανιώτη».
Γιώργος ΠΕΤΡΟΠΟΥΛΟΣ
ΓΡ. ΛΑΜΠΡΑΚΗΣ: Η πρώτη μαραθώνια
πορεία ειρήνης
