«Αυτό είναι μία αντίδραση ενάντια στο σκοτάδι των 11 χρόνων»

«Αυτό είναι μία αντίδραση ενάντια στο σκοτάδι των 11 χρόνων»

Έτσι έγραφε σε ένα χαρτονένιο πλακάτ που κρατούσε μία νεαρή διαδηλώτρια στην Πόλη, εκφράζοντας με τον πιο εύγλωττο τρόπο αυτό που γίνεται στις μέρες μας: την αντίδραση ενάντια σε ένα πολιτικό σύστημα που έγινε συνώνυμο με την αυταρχικότητα, διαφορετικών ομάδων, με διαφορετικές αφετηρίες και διαφορετικές επιδιώξεις σε πολλές πόλεις και αμέτρητες συνοικίες. Όπως πολλοί όμοιοί του στην Ιστορία, ο Ερντογάν θέλει να αφήσει το αποτύπωμά του και στη δομή της Πόλης, επανακαθορίζοντας συμπεριφορές και καθημερινότητες σε εκατομμύρια ανθρώπους. Τα καινούργια ήθη που σηματοδότησαν η απαγόρευση του φιλιού σε δημόσιους χώρους, ο περιορισμός στην κατανάλωση αλκοόλ και η φράση ότι το ίντερνετ είναι ο μπελάς των σύγχρονων κοινωνιών, συνοδεύονται από νέα εμπορικά κέντρα, τη ριζική αναμόρφωση ιστορικών συνοικιών, τζαμιά και άλλα τζαμιά, τη νέα γέφυρα, το νέο αεροδρόμιο, τις απίστευτες προσπάθειες να γίνουν οι Ολυμπιακοί Αγώνες του 2020 στην Πόλη, και βέβαια, το φαραωνικό έργο του δεύτερου Βοσπόρου που ξαναθύμισε ο Ερντογάν. Αυτές είναι οι φαινομενικά αντιφατικές αλλά στην ουσία συμπληρωματικές όψεις του νέου ισλαμοδυτικότροπου λάιφσταϊλ. Και σε αυτήν την πορεία αντιδρούν οι μυριάδες των νέων ανθρώπων. Ο καλοσχεδιασμένος προγραμματισμός της "ανάπλασης" της Πόλης, που τίποτα δεν φαινόταν ότι θα τον ανατρέψει, σήμερα αποτελεί την πηγή μιας συνολικότερης αμφισβήτησης που απλώνεται παντού στην Τουρκία.

Του Κώστα Γαβρόγλου

Πολλοί σχολιαστές εκτιμούν ότι στην Τουρκία σήμερα γινόμαστε μάρτυρες μιας σύγκρουσης ανάμεσα σε κεμαλιστές και ισλαμιστές. Είναι μία λανθασμένη εκτίμηση, που δεν μας βοηθάει να κατανοήσουμε την εξαιρετικά σύνθετη κατάσταση που επικρατεί και τους λόγους που οδήγησαν στα γεγονότα. Παρά το ότι οι συγκρούσεις δεν είναι ανάμεσα σε κεμαλιστές και ισλαμιστές, τα γεγονότα επικαιροποιούν τον κεμαλισμό, τον ξαναφέρνουν στο προσκήνιο ως το αντίπαλο δέος στην πολιτική του Ερντογάν και θα οδηγήσουν για ακόμη μια φορά στην επαναοικειοποίησή του. Η έλλειψη της οποιασδήποτε ιστορικά διαμορφωμένης διαφορετικής πολιτικής κουλτούρας και ιδεολογίας, καθιστά, εκ των πραγμάτων, τον κεμαλισμό ως τον πόλο που (θα) εκφράζει την αντίσταση στον Ερντογάν. Και αυτό ανεξάρτητα από το ότι οι αμιγείς κεμαλιστές δεν κατάφεραν να παίξουν ηγεμονικό ρόλο στα γεγονότα, ότι στις διαδηλώσεις συμμετείχαν μέλη πολλών αριστερών οργανώσεων με τις σημαίες και τα συνθήματά τους, όπου εκτός από το αίτημα για παραίτηση του Ερντογάν κυριαρχούσαν τα συνθήματα εναντίον των ιδιωτικοποιήσεων και ότι το Κομμουνιστικό Κόμμα Τουρκίας για πρώτη φορά έπειτα από πολλές δεκαετίες έδειξε σθεναρά την ύπαρξή του.

Τα τελευταία δέκα χρόνια ο κεμαλισμός υπονομεύτηκε με τους ίδιους τρόπους που είχε ο ίδιος χρησιμοποιήσει για να εδραιωθεί: ο αυταρχισμός, η καταπάτηση δικαιωμάτων, οι αυθαιρεσίες σε όλα τα επίπεδα της κοινωνικής ζωής είναι πολύ γνώριμες μέθοδοι για τους κεμαλιστές και τις ακολούθησαν πιστά οι κυβερνήσεις του Ερντογάν. Το διαφορετικό που έφερε ο Ερντογάν είναι ένα κλίμα ανοχής και πλουραλισμού που χρειάζεται η εδραίωση μιας ιδεολογίας με κυρίαρχη τη θρησκεία στα πρώτα βήματά της. Η ανοχή, βέβαια, δεν ήταν ούτε για τους απεργούς, ούτε για τους διαμαρτυρόμενους φοιτητές, ούτε για τους διανοούμενους, ούτε για τις διαδηλώσεις. Ένα εξαιρετικά αυταρχικό πλέγμα πολιτικών δυνάμεων του κεμαλισμού, που αντλούσε την ισχύ και νομιμότητά του από τον ενεργό ρόλο των στρατιωτικών στα πολιτικά και κοινωνικά δρώμενα, αντικαταστάθηκε από ένα άλλο, με τα ίδια χαρακτηριστικά ως προς την αυταρχικότητα, αλλά που αντλούσε τη δική του πια νομιμότητα από ένα απίστευτα περίπλοκο πλέγμα που δημιουργήθηκε γύρω από τα λογής θρησκευτικά βακούφια. Γι' αυτό και είχε τόσο μεγάλη στρατηγική σημασία για τον Ερντογάν η ακύρωση του στρατιωτικού κατεστημένου. Ποτέ άλλοτε στη νεότερη ιστορία της Τουρκίας δεν υπήρξαν αντίστοιχα γεγονότα που να μην είχε εκφράσει ο στρατός την "ανησυχία" του και συχνά την πυγμή του. Η σιωπή του τις μέρες αυτές είναι κάτι το εντελώς καινούργιο.
Από όλα όσα διάβασα και είδα συγκρατώ δύο εικόνες με... κάποιον συμβολισμό για εμάς εδώ: τη δεύτερη και μαζικότερη μέρα των διαδηλώσεων εμφανίστηκαν να προχωρούν αγκαλιασμένοι οι οργανωμένοι οπαδοί των τριών ιστορικών ποδοσφαιρικών ομάδων, Μπεσίκτας, Φενέρμπαχτσε και Γαλατάσαράι! Κι αν προσέξει κανείς τα κράνη των ΜΑΤ, θα δει ότι υπάρχουν με μεγάλους χαρακτήρες ένα γράμμα και τέσσερις αριθμοί, διαφορετικοί για κάθε αστυνομικό. Τουλάχιστον εκεί γνωρίζεις ποιος σε βαράει.

* Ο Κώστας Γαβρόγλου είναι καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Αθηνών

Πηγή: Αυγή