Σαμίρ
Αμίν
“Η νεοκλασική οικονομική
σκέψη είναι ένα ανάθεμα για τον σύγχρονο κόσμο.” Ο Samir Amin, 81 ετών, δεν
μασάει τα λόγια του όταν αναφέρεται σε πολλούς συναδέλφους του οικονομολόγους.
Και ακόμα λιγότερο στην πολιτική των κυβερνήσεων. ” Λιτότητα για να μειωθεί το
χρέος; Ψεύδονται ασύστολα”. “Ρύθμιση του χρηματοπιστωτικού συστήματος; Φράσεις
κενές περιεχομένου.”
συνέντευξη στον Ruben Ramboer
Ξεχάστε το Nouriel Roubini,
γνωστό και ως Δρ Doom, τον Αμερικανό οικονομολόγο που έγινε διάσημος επειδή το
2005 προέβλεψε το τσουνάμι, του χρηματοπιστωτικού συστήματος. Ο Samir Amin,
ήταν αυτός που είχε ανακοινώσει την κρίση στις αρχές της δεκαετίας του 1970.
“Εκείνη την εποχή, οικονομολόγοι όπως ο Frank, ο Arrighi, ο Wallerstein, ο
Magdoff, ο Sweezy και εγώ, είχαμε πει ότι η νέα Μεγάλη Ύφεση είχε ήδη αρχίσει. Η
Μεγάλη. Όχι κάποια συνηθισμένη με τις ταλαντώσεις της, όπως τόσες πολλές μέχρι
τότε, θυμάται ο Samir Amin, Επίτιμος Καθηγητής, Διευθυντής του Φόρουμ του
Τρίτου Κόσμου στο Ντακάρ και συγγραφέας πολλών βιβλίων μεταφρασμένα σε όλο τον
κόσμο. “Μας πέρασαν για ανόητους. Ή για κομμουνιστές που επιθυμούσαν να γίνει
κάτι τέτοιο. Όλα πήγαιναν κατ’ευχή, κυρία Μαρκησία του … Αλλά η Μεγάλη Ύφεση
άρχισε πραγματικά εκείνη την περίοδο και η πρώτη φάση της κράτησε από το
1972-73 μέχρι το 1980. “
Μιλάμε για την κρίση των
τελευταίων πέντε χρόνων. Ή μάλλον τις κρίσεις: των ενυπόθηκων δανείων χαμηλής
αξιοπιστίας, την πιστωτική, την κρίση χρέους, την οικονομική, του ευρώ … Σε ποιο
σημείο βρισκόμαστε;
Samir Amin. Όταν το 2007 με την κρίση των ενυπόθηκων δανείων
χαμηλής αξιοπιστίας τα πάντα τινάχτηκαν στον αέρα, οι πάντες έκαναν πως δεν
έβλεπαν. Οι Ευρωπαίοι σκεφτόντουσαν ότι: “Η κρίση έρχεται από τις Ηνωμένες
Πολιτείες, θα την απορροφήσουμε γρήγορα.” Αλλά αν η κρίση δεν είχε έρθει`από
εκεί, θα είχε αρχίσει από αλλού. Το ναυάγιο του συστήματος αυτού ήταν
προδιαγεγραμμένο και μάλιστα από τη δεκαετία του 1970. Οι αντικειμενικές
συνθήκες μιας συστημικής κρίσης υπήρχαν παντού. Οι κρίσεις είναι εγγενείς στον
καπιταλισμό, που τις γεννά, περιοδικά, και κάθε φορά βαθύτερες. Τις κρίσεις δεν
θα πρέπει να τις εξετάζουμε ξεχωριστά, αλλά συνολικά.
Ας πάρουμε για
παράδειγμα την οικονομική κρίση. Αν περιοριστούμε σε αυτή, θα πούμε ότι αυτή
οφείλεται αποκλειστικά σε καθαρά οικονομικούς λόγους, όπως η απελευθέρωση των
αγορών. Επιπλέον, αυτοί που φαίνονται πως ευνοούνται περισσότερο από αυτή την
επέκταση κεφαλαίου είναι οι τράπεζες και τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα, το οποίο
μας διευκολύνει να πούμε ότι έχουν την αποκλειστική ευθύνη. Αλλά θα πρέπει να
σημειωθεί ότι δεν είναι μόνο οι οικονομικοί κολοσσοί, αλλά και οι πολυεθνικές
εταιρείες σε γενικές γραμμές, οι οποίες επωφελήθηκαν από την επέκταση των αγορών
χρήματος. Το 40% των κερδών τους προέρχεται από χρηματοοικονομικές
πράξεις.
Ποιοι ήταν οι
αντικειμενικοί λόγοι εξάπλωσης της κρίσης;
Samir Amin. Οι αντικειμενικές συνθήκες υπήρχαν παντού. Είναι η
κυριαρχία ” των ολιγοπωλίων ή γενικευμένων μονοπωλίων ” που οδήγησε την
οικονομία σε κρίση συσσώρευσης, η οποία είναι ταυτόχρονα υποκατανάλωσης και μια
κρίση κερδοφορίας. Μόνο οι τομείς των κυρίαρχων μονοπωλίων ήταν σε θέση να
αποκαταστήσουν το υψηλό ποσοστό των κερδών τους, καταστρέφοντας όμως τα κέρδη
και την αποδοτικότητα των παραγωγικών επενδύσεων, των επενδύσεων στην πραγματική
οικονομία.
“Ο καπιταλισμός των
ολιγοπωλίων ή γενικευμένων μονοπωλίων ” είναι το όνομα που εσείς δίνεται σε μια
νέα φάση της καπιταλιστικής ανάπτυξης. Σε τι διαφέρουν αυτά τα μονοπώλια από
αυτά του προηγούμενου αιώνα;
Samir Amin. Το καινούργιο βρίσκεται στον όρο “γενικευμένο”. Από
τις αρχές του 20ου αιώνα, υπήρξαν παράγοντες με δεσπόζουσα θέση στον
χρηματοπιστωτικό τομέα και στον τομέα της βιομηχανίας στους τομείς του χάλυβα,
των προϊόντων χημικής βιομηχανίας, του αυτοκίνητου κλπ.. Αυτά τα μονοπώλια ήταν
μεγάλα νησιά στον ωκεανό των μικρών και μεσαίων επιχειρήσεων, πραγματικά
ανεξάρτητα. Όμως,εδώ και τριάντα χρόνια περίπου, έχουμε γίνει μάρτυρες μιας
δυσανάλογης συγκεντροποίησης του κεφαλαίου. Το περιοδικό Fortune αναφέρει 500
ολιγοπώλια τα οποία με τις αποφάσεις τους ελέγχουν το σύνολο της παγκόσμιας
οικονομίας, κυριαρχώντας απόλυτα σε όλους τους τομείς των οποίων δεν είναι οι
άμεσα ιδιοκτήτες.
Ας πάρουμε για παράδειγμα τη γεωργία. Κάποτε ένας αγρότης
για τις δραστηριότητες του μπορούσε να επιλέξει ανάμεσα σε πολλές εταιρείες.
Σήμερα, μικρές και μεσαίες γεωργικές εκμεταλλεύσεις πρώτα βρίσκουν μπροστά τους
ένα χρηματοοικονομικό μπλοκ τραπεζικών κολοσσών και μονοπώλια παραγωγής
λιπασμάτων, φυτοφαρμάκων και Γενετικά Μεταλλαγμένα προϊόντα με τη Monsanto να
αποτελεί το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα. Και μετά, τις αλυσίδες λιανικής
πώλησης και τις μεγάλες υπεραγορές. Με αυτό το διπλό έλεγχο, η αυτονομία του και
το εισόδημα του μειώνεται όλο και περισσότερο.
Αυτός είναι ο λόγος που
προτιμάται να μιλάτε για ένα σύστημα που βασίζεται στην “μεγιστοποίηση των
μονοπωλιακών κερδών” παρά για “μεγιστοποίηση του κέρδους;”
Samir Amin. Ναι ο έλεγχος εγγυάται σ’ αυτά τα μονοπώλια κέρδη από
το συνολικό εισόδημα από κεφάλαιο που προκύπτει από την εκμετάλλευση της
εργασίας. Τα έσοδα αυτά είναι ιμπεριαλιστικά στο βαθμό που τα μονοπώλια αυτά
δραστηριοποιούνται στο Νότο.Με τη μεγιστοποίηση των εσόδων αυτών εισοδήματα και
περιουσιακά στοιχεία συγκεντρώνονται όλα στα χέρια μιας μικρής ελίτ σε βάρος των
μισθών, αλλά και του μη μονοπωλιακού κεφαλαίου. Η αυξανόμενη ανισότητα αποκτά
παράλογες διαστάσεις. Σε τελευταία ανάλυση, μπορούμε να την συγκρίνουμε με ένα
δισεκατομμυριούχο που κατέχει ολόκληρο τον κόσμο και αφήνει όλους τους
άλλους να ζουν στη μιζέρια.
Οι φιλελεύθεροι
υποστηρίζουν ότι πρέπει πρώτα “να μεγαλώσει η πίτα” επενδύοντας τα κέρδη. Μόνο
μετά από αυτό μπορεί κανείς να προχωρήσει σε αναδιανομή του
πλούτου.
Samir Amin. Μα δεν γίνεται καμία επένδυση στην παραγωγή, δεδομένου
ότι δεν υπάρχει πλέον ζήτηση. Τα κέρδη επενδύθηκαν από την φυγή προς τα εμπρός
στις χρηματοπιστωτικές αγορές. Η έκταση των επενδύσεων επί ένα τέταρτο του αιώνα
στις χρηματοπιστωτικές αγορές είναι άνευ προηγουμένου. Ο όγκος των συναλλαγών
στις αγορές αυτές υπολογίζεται σε πάνω από 2.500.000 δισεκατομμύρια δολάρια, ενώ
το παγκόσμιο ΑΕΠ είναι μόνο 70 τρισεκατομμύρια δολάρια.
Τα μονοπώλια
προτιμούν να κάνουν τέτοιες οικονομικές επενδύσεις παρά να επενδύουν στην
πραγματική οικονομία. Μιλάμε για
τηλεγόμενη “χρηματιστικοποίηση“ της οικονομίας. Αυτό το είδος
επενδύσεων είναι ο μόνος τρόπος να συνεχίσει να υπάρχει ο “καπιταλισμός των
γενικευμένων μονοπωλίων.” Με αυτή την έννοια, η κερδοσκοπία δεν είναι ένα
ελάττωμα του συστήματος, αλλά μια λογική του ανάγκη.
Είναι στις
χρηματοπιστωτικές αγορές που τα ολιγοπώλια – και όχι μόνο οι τράπεζες – βγάζουν
τα κέρδη τους και ανταγωνίζονται μεταξύ τους για αυτά τα κέρδη. Η υπαγωγή της
διαχείρισης των επιχειρήσεων στην αξία των μετοχών στο χρηματιστήριο, η
αντικατάσταση του συνταξιοδοτικού συστήματος με την κεφαλαιοποίηση του
αναδιανεμητικού συστήματος, η προσαρμογή των ευέλικτων συναλλαγματικών ισοτιμιών
και η εγκατάλειψη του καθορισμού των επιτοκίων από τις κεντρικές τράπεζες που
άφησαν την ευθύνη αυτή,στις “αγορές” θα πρέπει να συμπεριληφθούν σε αυτή τη
χρηματιστικοποίηση.
Η απορρύθμιση των
χρηματοπιστωτικών αγορών έχει γίνει στόχος τα τελευταία χρόνια. Οι πολιτικοί
ηγέτες μιλούν για “ηθική των χρηματοπιστωτικών συναλλαγών” και “απαλλαγή από τον
καζινοκαπιταλισμό”. Η ρύθμιση τους επομένως, θα μπορούσε να είναι μια λύση για
την κρίση;
Samir Amin. Αυτά είναι μόνο λόγια, κενές φράσεις για τον
αποπροσανατολισμό της κοινής γνώμης. Το σύστημα αυτό είναι προορισμένο να
ακολουθεί μια τρελή πορεία προς την χρηματοπιστωτική κερδοφορία. Η ρύθμιση τους
επομένως, θα επιδείνωνε ακόμα περισσότερο την κρίση. Προς τα πού θα κατευθυνόταν
τότε το οικονομικό πλεόνασμα; Πουθενά! Θα κατέληγε σε μια μαζική υποτίμηση του
κεφαλαίου, η οποία θα είχε ως αποτέλεσμα, μεταξύ άλλων, ένα χρηματιστηριακό
κραχ.
Τα ολιγοπώλια ή μονοπώλια (“οι αγορές“) και το πολιτικό
προσωπικό τους, τότε, δεν έχουν παρά να αποκαταστήσουν το ίδιο χρηματοπιστωτικό
σύστημα. Δεν αποκλείεται το κεφάλαιο να καταφέρει να αποκαταστήσει το προ του
φθινοπώρου του 2008, σύστημα. Αλλά θα χρειαστούν τεράστια ποσά από τις κεντρικές
τράπεζες για να διαγραφούν όλα τα τοξικά δάνεια και να αποκατασταθεί η
κερδοφορία και η οικονομική ανάπτυξη. Και ο λογαριασμός θα πρέπει να γίνει
αποδεκτός από τους εργαζομένους γενικότερα και τους λαούς του Νότου, ειδικότερα.
Την πρωτοβουλία την έχουν τα μονοπώλια. Και οι στρατηγικές τους έχουν αποφέρει
πάντα τα αναμενόμενα αποτελέσματα, δηλαδή τα προγράμματα λιτότητας.
Τα προγράμματα λιτότητας,
όπως φαίνεται, ακολουθούνται για να μειωθούν τα χρέη των κρατών. Αλλά
γνωρίζουμε ότι αυτό επιδεινώνει την κρίση. Μήπως οι πολιτικοί είναι
ηλίθιοι;
Samir Amin. Όχι βέβαια! Στο στόχο βρίσκεται το ψέμα. Όταν οι
κυβερνήσεις ισχυρίζονται ότι θέλουν να μειώσουν το χρέος, λένε σκόπιμα ψέματα. Ο
στόχος τους δεν είναι να μειωθεί το χρέος, αλλά οι τόκοι για το χρέος να
συνεχίσουν να καταβάλλονται και, κατά προτίμηση, με υψηλότερα επιτόκια. Η
στρατηγική των χρηματοοικονομικών μονοπωλίων, από την άλλη, είναι να μεγαλώνει
το χρέος: το κεφάλαιο κερδίζει, οι επενδύσεις έχουν ενδιαφέρον. Εντωμεταξύ η
λιτότητα επιδεινώνει την κρίση, είναι σαφές ότι εδώ υπάρχει μια αντίφαση. Όπως
το έθεσε ο Μαρξ, η αναζήτηση του μέγιστου κέρδους καταστρέφει τις βάσεις που θα
του επιτρέψουν. Το σύστημα καταρρέει μπροστά στα μάτια μας, αλλά είναι
καταδικασμένο να συνεχίσει τρελή πορεία του.
Μετά την κρίση της
δεκαετίας του 1930, όμως, το Κράτος κατάφερε να ξεπεράσει εν μέρει αυτή την
αντίφαση ακολουθώντας μια κεϋνσιανή πολιτική αναθέρμανσης της
οικονομίας.
Samir Amin. Ναι, αλλά πότε άρχισε να εφαρμόζεται αυτή η κεϋνσιανή
πολιτική; Αρχικά, η απάντηση στην κρίση του 1929 ήταν ακριβώς η ίδια όπως
σήμερα: πολιτικές λιτότητας, με καθοδική σπειροειδή πορεία. Ο οικονομολόγος
Keynes έλεγε ότι ήταν παράλογο και ότι ήταν απαραίτητο να κάνουμε το αντίθετο.
Αλλά μόνο μετά το Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο κατάφερε να εισακουστεί. Όχι γιατί η
αστική τάξη πείστηκε από τις ιδέες του, αλλά επειδή επιβλήθηκε από την εργατική
τάξη. Με τη νίκη του Κόκκινου Στρατού κατά του ναζισμού και τη συμπάθεια για την
κομμουνιστική αντίσταση, ο φόβος για ενδεχόμενη νίκη του κομμουνισμού ήταν πολύ
έντονος.
Σήμερα, ορισμένοι – όχι πάρα πολλοί – έξυπνοι αστοί οικονομολόγοι
μπορεί να λένε ότι τα μέτρα λιτότητας είναι παράλογα. Και λοιπόν; Όσο το
κεφάλαιο δεν υποχρεώνεται από τους αντιπάλους του να ρίξει νερό στο κρασί του,
αυτό θα συνεχιστεί.
Ποια είναι η σχέση μεταξύ
της σημερινής κρίσης και αυτής της δεκαετίας του 1970;
Samir Amin. Στην αρχή της δεκαετίας του ‘70 η ανάπτυξη της
οικονομίας βρισκόταν σε πτώση. Μέσα σε λίγα χρόνια, οι ρυθμοί ανάπτυξης
μειώθηκαν στο μισό της ένδοξης τριακονταετίας: στην Ευρώπη από το 5 στο 2,5%,
στις Ηνωμένες Πολιτείες από 4 στο 2%. Αυτή η απότομη μείωση συνοδεύτηκε από μια
πτώση του ίδιου μεγέθους των επενδύσεων στον παραγωγικό τομέα.
Στη δεκαετία
του 1980, η Θάτσερ και ο Ρέιγκαν αντέδρασαν με ιδιωτικοποιήσεις, απελευθέρωση
των χρηματοπιστωτικών αγορών, καθώς και σκληρή πολιτική λιτότητας. Αυτό δεν
αύξησε τα ποσοστά ανάπτυξης, αλλά τα κράτησε σε πολύ χαμηλά επίπεδα. Εξάλλου
,αυτό που πραγματικά ήθελαν οι φιλελεύθεροι δεν ήταν σε καμία περίπτωση η
αποκατάσταση της ανάπτυξης, όπως έλεγαν. Ο στόχος τους ήταν κυρίως η αναδιανομή
του εισοδήματος υπέρ του κεφάλαιου. Η αποστολή τους αυτή στέφθηκε με επιτυχία.
Και τώρα, όταν στο Βέλγιο οι ρυθμοί ανάπτυξης από το -0,1% πηγαίνει στο 0,1%,
τότε μερικοί χαίρονται: “Η κρίση τελείωσε!”. Μα είναι γελοίο.
Συγκρίνατε το 1990 και το
2000 με τα χρόνια του προηγούμενου αιώνα, ένα είδος δεύτερης “Μπελ
Εποκ”.
Samir Amin. Έκανα τον παραλληλισμό μεταξύ δύο μεγάλων σε διάρκεια
κρίσεων, διότι, περιέργως, ξεκίνησε ακριβώς με εκατό χρόνια διαφορά: 1873 και
1973. Επίσης, αρχικά είχαν τα ίδια συμπτώματα και η απάντηση του κεφαλαίου ήταν
η ίδια, δηλαδή, τρεις σειρές συμπληρωματικών μέτρων.
Κατ ‘αρχάς, μια τεράστια
συγκεντροποίηση του κεφαλαίου με το πρώτο κύμα των μονοπωλίων, όπως τα ανέλυσαν
οι Hilfirding, Hobson και ο Λένιν. Στη δεύτερη κρίση, αυτό που εγώ αποκαλώ
“γενικευμένα μονοπώλια ” που σχηματίστηκαν στη δεκαετία του 1980.
Δεύτερον, η παγκοσμιοποίηση. Η
πρώτη μεγάλη κρίση είναι η επιτάχυνση της αποικιοποίησης, που είναι η πιο
βάναυση μορφή της παγκοσμιοποίησης. Το δεύτερο κύμα, είναι τα σχέδια
διαρθρωτικών προσαρμογών του ΔΝΤ, το οποίο μπορούν να χαρακτηριστούν ως
επαναποικιοποίηση.
Τρίτο και τελευταίο μέτρο: η
χρηματιστικοποίηση. Όταν θεωρείται η χρηματιστικοποίηση ως ένα φαινόμενο νέο,
χαμογελώ. Ποια ήταν η απάντηση στην πρώτη κρίση; Η Wall Street και το City του
Λονδίνου το 1900!
Και αυτό είχε τις ίδιες
συνέπειες. Αρχικά, για ένα μικρό χρονικό διάστημα, φάνηκε να λειτουργεί, επειδή
συμπίεσε τους λαούς, ειδικά του Νότου. Από το 1890 – 1914,είχαμε την “Μπελ
Επόκ”. Τα ίδια έλεγαν και τότε, για “το τέλος της ιστορίας” και το τέλος των
πολέμων. Η παγκοσμιοποίηση ήταν συνώνυμο της ειρήνης και του
εποικισμού ως εκπολιτιστική αποστολή. Αλλά ποια ήταν η κατάληξη;
Πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος, η Ρωσική Επανάσταση, η κρίση του 1929, ο ναζισμός,
γιαπωνέζικος ιμπεριαλισμός, Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος, κινεζική επανάσταση,
κλπ.. Μπορούμε να πούμε ότι από το 1989 είχαμε ένα είδος δεύτερης ”Μπελ Επόκ”,
μέχρι το 2008, αν και από την αρχή, συνοδεύτηκε από πολέμους του Βορρά κατά του
Νότου.Το κεφάλαιο αυτήν την περίοδο, έβαλε τις βάσεις για να βγάλουν οφέλη τα
ολιγοπώλια από τα κέρδη τους. Και, όπως η οικονομική παγκοσμιοποίηση οδήγησε
στην κρίση του 1929, έτσι και τώρα οδήγησε στην κρίση του 2008.
Σήμερα,
έχουμε φτάσει στο ίδιο καθοριστικό σημείο που προαναγγέλλει ένα νέο κύμα πολέμων
ή επαναστάσεων.
Για το πώς βλέπεται το
μέλλον … Γράφετε ότι “ένας νέος κόσμος γεννιέται, που μπορεί να είναι πολύ πιο
βάρβαρος, αλλά μπορεί και να είναι καλύτερος.” Αυτό από τι
εξαρτάται;
Samir Amin. Δεν διαθέτω καμιά μαγική σφαίρα. Αλλά ο καπιταλισμός
έχει εισέλθει σε φάση γεροντική, η οποία μπορεί να προκαλέσει τεράστια
αιματοχυσία.Αυτή την περίοδο, τα κοινωνικά κινήματα και οι κινητοποιήσεις
φέρνουν πολιτικές αλλαγές, προς το καλύτερο ή προς το χειρότερο, φασιστικές ή
προοδευτικές. Τα θύματα αυτού του συστήματος θα καταφέρουν να διαμορφώσουν μια
θετική εναλλακτική πρόταση, ανεξάρτητη και ριζοσπαστική; Αυτή είναι σήμερα η
πολιτική πρόκληση.
Le
capitalisme entre dans sa phase sénile
Από συνέντευξη
του Σαμίρ Αμίν στο Etudes marxistes, no 99
Συνέντευξη με τον Ruben
Ramboer
«Σε αυτούς τους καιρούς του
γεροντικού καπιταλισμού, οι διαμαρτυρίες των κοινωνικών κινημάτων οδηγούν σε
πολιτικές αλλαγές, προς το καλύτερο ή προς το χειρότερο, φασιστικές ή
προοδευτικές». Αυτό ήταν το συμπέρασμα του μαρξιστή οικονομολόγου Samir Amin στο
πρώτο μέρος αυτής της συνέντευξης, η οποία δημοσιεύθηκε στο Solidaire
(Αλληλέγγυος) αρ. 38. Σε αυτό το δεύτερο μέρος, αντιμετωπίζει το ζήτημα της
υπέρβασης του καπιταλισμού που βρίσκεται σε κρίση. «Ήρθε η ώρα για την αριστερά
να είναι τολμηρή! Θα πρέπει να δημιουργηθεί ένα μέτωπο ενάντια στα μονοπώλια. »
Για τον οικονομολόγο Samir Amin, Επίτιμο
Καθηγητή, Διευθυντή του Τρίτου Παγκόσμιου Φόρουμ στο Ντακάρ και συγγραφέα πολλών
βιβλίων μεταφρασμένων σε όλον τον κόσμο «το να είναι κάποιος μαρξιστής
συνεπάγεται κατ' ανάγκην να είναι κομμουνιστής, γιατί ο Μαρξ δεν διαχώριζε τη
θεωρία και την πρακτική - τη συμμετοχή στον αγώνα για την χειραφέτηση των
εργαζομένων και των λαών.» Αυτό είναι που κάνει ο Samir Amin: στο πρώτο μέρος
αυτής της συνέντευξης, ανέλυσε την κρίση. Εδώ, ασχολείται με την πάλη κατά των
παντοδύναμων καπιταλιστικών μονοπώλιων και για μια άλλη κοινωνία.
Ποια είναι τα χαρακτηριστικά του
«γεροντικού καπιταλισμού» που νομίζετε ότι οδηγούν σε μια «νέα εποχή μεγάλων
λουτρών αίματος";
Samir Amin. Δεν υπάρχουν πια δημιουργικοί επιχειρηματίες, αλλά
"wheeler - dealers" (της αρπαχτής). Ο αστικός πολιτισμός, με το σύστημα αξιών
του – ασφαλώς η εκθείαση τη ατομικής πρωτοβουλίας, αλλά επίσης και τα
φιλελεύθερα δικαιώματα κι ελευθερίες, ακόμα και αλληλεγγύη σε εθνικό επίπεδο,
έχει δώσει τη θέση του σε ένα σύστημα χωρίς ηθικές αξίες. Δείτε τους Προέδρους
των ΗΠΑ, εγκληματικές μαριονέτες και τεχνοκράτες επικεφαλής των ευρωπαϊκών
κυβερνήσεων, δεσπότες του Νότου, σκοταδισμός (Ταλιμπάν, χριστιανικές και
βουδιστικές σέκτες ...), η εκτεταμένη διαφθορά (ιδίως στον οικονομικό κόσμο).
Μπορούμε να περιγράψουμε τον καπιταλισμό σήμερα ως γεροντικό, η οποίος μπορεί να
εγκαινιάσει μια νέα εποχή σφαγών. Σε μια τέτοια περίοδο, οι διαμαρτυρίες των
κοινωνικών κινημάτων επιφέρουν πολιτικές αλλαγές. Για καλό ή για κακό,
φασιστικές ή προοδευτικές. Η κρίση του 1930 οδήγησε για παράδειγμα στο Λαϊκό
Μέτωπο στη Γαλλία, αλλά επίσης στο ναζισμό στη Γερμανία.
Τι σημαίνει αυτό για τα αριστερά
κινήματα σήμερα;
Samir Amin. Ζούμε σε μια εποχή όπου προδιαγράφεται ένα κύμα
πολέμων και επαναστάσεων. Τα θύματα αυτού του συστήματος θα κατορθώσουν να
σχηματίσουν μια θετική εναλλακτική λύση, ανεξάρτητη και ριζοσπαστική; Αυτό είναι
το πολιτικό ζήτημα σήμερα. Χρειαζόμαστε η ριζοσπαστική αριστερά να αναλάβει την
πρωτοβουλία για την οικοδόμηση ενός μετώπου, για ένα εναλλακτικό
αντι-μονοπωλιακό μπλοκ συμπεριλαμβανομένων όλων των εργαζομένων και των
παραγωγών που είναι θύματα της "ολιγαρχίας των γενικευμένων μονοπωλίων», ένα
μεγάλο μέρος της μεσαίας τάξης, αγρότες, μικρομεσαίες επιχειρήσεις
...
Ισχυρίζεστε ότι η αριστερά πρέπει να
εγκαταλείψει οποιαδήποτε στρατηγική που θα βοηθούσε τον καπιταλισμό να βγει από
την κρίση.
Samir Amin. Ήρθε η ώρα να επιδείξουμε τόλμη! Δεν είμαστε σε μια
ιστορική στιγμή, όπου η αναζήτηση για ένα «κοινωνικό συμβιβασμό» κεφαλαίου /
εργασίας είναι μια εναλλακτική λύση, όπως το μεταπολεμικό κοινωνικό κράτος
πρόνοιας της σοσιαλδημοκρατίας. Μερικοί φαντάζονται νοσταλγικά ότι μπορούν να
«επαναφέρουν» τον μονοπωλιακό καπιταλισμό στη θέση του πριν από μερικές
δεκαετίες. Αλλά ποτέ δεν επιτρέπει η ιστορία τέτοιες επιστροφές στο
παρελθόν.
Βρισκόμαστε σε μια ιστορική στιγμή όπου η
ριζοσπαστική αριστερά πρέπει να είναι τολμηρή. Μιλώ για την αριστερά που είναι
πεπεισμένη ότι το καπιταλιστικό σύστημα πρέπει να ξεπερασθεί ριζικά. Αλλά και
μια αριστερά που δεν ξεχνάμε ότι ο σοσιαλισμός πρέπει να εφευρεθεί χωρίς να
ακολουθεί αναγκαστικά ένα προϋπάρχον μοντέλο. Στις χώρες του Βορρά, υπάρχουν
αντικειμενικές προϋποθέσεις για την απομόνωση του κεφαλαίου των μονοπωλίων.
Ξεκινά με μια κοινωνική και πολιτική συμμαχία που συγκεντρώνει τη συντριπτική
πλειοψηφία.
Αυτή η τόλμη υπάρχει
σήμερα;
Samir Amin. Η έλλειψη τόλμης στην αριστερά είναι φοβερή αυτή τη
στιγμή. Θυμάστε πώς οι Σοσιαλδημοκράτες ήταν ευτυχείς όταν το σοβιετικό καθεστώς
κατέρρευσε, και μαζί με αυτό τα κομμουνιστικά κόμματα της Δυτικής Ευρώπης; Τους
είπα: «Είστε ηλίθιοι. Η επόμενη κατάρρευση θα είναι η δική σας, το κεφάλαιο σας
είχε ανάγκη μόνο και μόνο επειδή υπήρξε μια κομμουνιστική απειλή.» Και αντί να
ριζοσπαστικοποιηθούν, αντίθετα γλίστρησαν δεξιά. Έγιναν σοσιαλφιλελεύθεροι. Τώρα
όταν ψηφίζουμε σοσιαλδημοκρατία ή δεξιά, είναι το ίδιο πράγμα. Όλοι λένε: «Εμείς
δεν μπορούμε να κάνουμε τίποτα, είναι η αγορά που αποφασίζει, οι οργανισμοί
αξιολόγησης, το υπερ-κόμμα του μονοπωλιακού κεφαλαίου»
Βλέπουμε ακόμη και μεγάλα τμήματα της
ριζοσπαστικής αριστεράς να το αποδέχονται αυτό από φόβο ή σύγχυση. Υπάρχουν
ακόμη άνθρωποι που αποκαλούν τους εαυτούς τους «κομμουνιστές», αλλά λένε ότι δεν
μπορεί να είναι παρά μια αριστερή πτέρυγα της σοσιαλδημοκρατίας. Πρόκειται για
την ίδια λογική της αποδοχής του καπιταλισμού. Λογική του «ελάσσονος κακού».
«Αυτό επιβάλλεται από την Ευρώπη» είναι το κατ 'εξοχήν επιχείρημα. «Η Ευρώπη δεν
είναι κάτι καλό, αλλά η καταστροφή της Ευρώπης θα ήταν χειρότερα.» Αλλά
περνώντας από το ένα μη χείρον στο επόμενο, φτάνουμε τελικά στο «χείριστο». Πριν
από δύο χρόνια, λέγανε στους Έλληνες, άντε, λίγη λιτότητα κι εντάξει! Πόσες
φορές έχει ανακυκλωθεί αυτή η συνταγή; Οχτώ φορές;
Τι θα μπορούσε να είναι το σύνθημα της
«κοινωνικής και πολιτικής συμμαχίας" που υποστηρίζετε;
Samir Amin. Η γενική ιδέα είναι η δημιουργία ενός αντι-μονοπωλιακού
μπλόκ. Χρειάζεται ένα ολοκληρωμένο σχέδιο που να αμφισβητεί τη δύναμη των
«γενικευμένων μονοπωλίων» (βλ. πρώτο μέρος της συνέντευξης σε Solidaire αρ. 38).
Δεν μπορούμε να ονειρευόμαστε ότι οι άνθρωποι μπορούν να αλλάξουν τον κόσμο μόνο
και μόνο από το θαύμα της μεμονωμένης δράσης τους - μια ιδέα που βρίσκεται σε
πολλά σοσιαλιστικά κινήματα και σε φιλοσόφους όπως ο Toni Negri.
Αυτό πρέπει να αρχίζει εξηγώντας ότι υπάρχουν
εναλλακτικές λύσεις απέναντι στις πολιτικές λιτότητας. Με ένα εκλαϊκευμένο
τρόπο, να έρχεται για να σπάσει το μονόλογο του κεφαλαίου για «την
ανταγωνιστικότητα και τη συγκράτηση των μισθών». Γιατί δεν λέμε το αντίθετο, ότι
οι μισθοί δεν επαρκούν και τα κέρδη είναι πολύ μεγάλα;
Στις καλύτερες περιπτώσεις, αυτό οδηγεί
σε μία ελαφρά μείωση των ανισοτήτων ...
Samir Amin. Αυτό προφανώς δεν είναι αρκετό. Μια
αυθεντική αριστερά πρέπει να αντιστρέψει την κοινωνική αναταραχή που παράγεται
από τα μονοπώλια. Στρατηγικές για να εξασφαλιστεί η μέγιστη δυνατή απασχόληση
και να εξασφαλίζονται αξιοπρεπείς μισθοί, σε συνδυασμό με την ανάπτυξη. Είναι
απλά αδύνατο χωρίς απαλλοτρίωση των μονοπωλίων. Τομείς – κλειδιά της οικονομίας
θα πρέπει επομένως να εθνικοποιηθούν. Οι εθνικοποιήσεις είναι, σε πρώτο στάδιο,
κρατικοποιήσεις, η μεταβίβαση της κυριότητας του ιδιωτικού κεφαλαίου προς το
κράτος. Αλλά τόλμη είναι εδώ να "κοινωνικοποιηθεί" η διαχείριση των
εθνικοποιημένων μονοπωλίων.
Εξετάστε αυτά τα μονοπώλια που ελέγχουν τη
γεωργία, χημικές βιομηχανίες, τράπεζες και σούπερ μάρκετ. Η "κοινωνικοποίηση"
σημαίνει ότι οι φορείς διαχείρισης περιλαμβάνουν εκπροσώπους των αγροτών, των
εργαζομένων σε αυτά τα πρώην μονοπώλια φυσικά, αλλά και οι οργανώσεις των
καταναλωτών και τοπικές αρχές (που ασχολούνται με το περιβάλλον, αλλά και το
σχολείο, τη στέγαση, τα νοσοκομεία, η πολεοδομία, οι μεταφορές ...)
Μια σοσιαλιστική οικονομία δεν περιορίζεται
στην κοινωνικοποίηση της διαχείρισής της.. Ο σοσιαλισμός δεν είναι απλά ο
καπιταλισμός χωρίς καπιταλιστές. Πρέπει να περιλαμβάνει τη σχέση ανάμεσα στον
άνθρωπο, τη φύση και την κοινωνία. Αν συνεχίσουμε με τη μορφή και τον τρόπο
που προτείνει ο καπιταλισμός, καταλήγουμε σε καταστροφή του ατόμου, της φύσης
και των λαών.
Τι κάνετε με την Wall Street και το
City (Λονδίνο);
Samir Amin. Χρειάζεται μια «αποχρηματιστικοποίηση». Ένας κόσμος
χωρίς Wall Street, για να δανειστώ τον τίτλο του βιβλίου του François Morin.
Αυτό συνεπάγεται κατ 'ανάγκη την ολοκληρωτική κατάργηση των κερδοσκοπικών
κεφαλαίων και των συνταξιοδοτικών ταμείων, τα οποία έχουν γίνει μεγάλοι
εμπλεκόμενοι στην χρηματιστικοποίηση. Η κατάργηση αυτών των τελευταίων θα πρέπει
να είναι υπέρ ενός αναδιανεμητικού συστήματος. Πρέπει να επανεξετάσουμε το
σύνολο του τραπεζικού συστήματος. Τις τελευταίες δεκαετίες, το τραπεζικό σύστημα
έχει γίνει πολύ συγκεντρωτικό και λίγοι γίγαντες καθορίζουν το νόμο. Ως εκ
τούτου, θα μπορούσαμε να αναπτύξουμε μια «τράπεζα για τους αγρότες», ή μια
«βιομηχανική τράπεζα», στην οποία τα εκλεγμένα συμβούλια αποτελούνται από
εκπροσώπους της βιομηχανίας, των ερευνητικών κέντρων και των υπηρεσιών
περιβάλλοντος.
Πώς βλέπετε το ρόλο των κινημάτων, όπως
‘’Καταλάβετε τους δρόμους- (Occupy)’’, τους ‘’Αγανακτισμένους’’ και τα συνδικάτα
στον αγώνα ενάντια στα μονοπώλια;
Samir Amin. Το ότι υπάρχει στις ΗΠΑ ένα κίνημα όπως το Occupy Wall
Street είναι ένα θαυμάσιο μήνυμα. Ότι δεν αποδέχονται πλέον σαν θέσφατα ότι «δεν
υπάρχει εναλλακτική λύση» και «η λιτότητα είναι απαραίτητη» είναι πολύ θετικό.
Το ίδιο για τους Αγανακτισμένους στην Ευρώπη. Αλλά αυτά είναι κινήματα
παραμένουν αδύναμα, δεν αναζητούν αρκετά τις εναλλακτικές λύσεις. Τα συνδικάτα
διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο, αλλά θα πρέπει να επαναπροσδιοριστούν. Οι λέξεις
κλειδιά πριν από πενήντα χρόνια, είναι παρωχημένες. Πέντε δεκαετίες πριν,
τέσσαρες στους πέντε είχαν μια ασφαλή και σταθερή δουλειά, και δεν υπήρχε σχεδόν
καμία ανεργία. Σήμερα, μόνο το 40% έχουν μια σταθερή δουλειά, 40% εργασία με
συμβάσεις ορισμένου χρόνου και το 20% είναι άνεργοι. Η κατάσταση είναι ριζικά
διαφορετική. Τα συνδικάτα δεν μπορούν πλέον να περιορίζονται στις
διεκδικήσεις που αφορούν μόνο
το μισό της εργατικής τάξης. Είναι απολύτως απαραίτητο να λάβουμε υπόψη τα
δικαιώματα των ανέργων και εκείνων με συμβάσεις ορισμένου χρόνου. Αυτά είναι
συχνά οι μετανάστες, οι γυναίκες και η νεολαία.
Πώς βλέπετε τη σχέση μεταξύ της ταξικής
πάλης στο Βορρά και στο Νότο;
Samir Amin. Οι συγκρούσεις καπιταλισμού /
σοσιαλισμού και τη Βορρά / Νότου είναι άρρηκτα συνδεδεμένες. Ο καπιταλισμός
είναι ένα παγκόσμιο σύστημα και οι πολιτικοί και κοινωνικοί αγώνες, αν θέλουν να
είναι αποτελεσματικοί, πρέπει να πραγματοποιούνται ταυτόχρονα σε εθνικό επίπεδο
και σε παγκόσμιο επίπεδο. Αυτό εννοούσε ο Μαρξ με το «Προλετάριοι όλων των
χωρών, ενωθείτε!». Επίσης, σημαίνει ότι το να είναι κανείς κομμουνιστής πρέπει
εξίσου να είναι διεθνιστής.
Είναι απολύτως απαραίτητο να ενσωματωθεί το
ζήτημα του κλίματος, των φυσικών πόρων και του περιβάλλοντος στη σύγκρουση
Βορρά-Νότου. Η ιδιωτική εκμετάλλευση αυτών των πόρων και η κατάχρηση του πλανήτη
απειλεί το μέλλον όλης της ανθρωπότητας. Τον εγωισμό των ολιγοπωλίων στο Βορρά
τον εξέφρασε βίαια ο Μπους δηλώνοντας, «The American way of life is not
negotiable» (Ο αμερικανικός τρόπος ζωής δεν είναι διαπραγματεύσιμος). Αυτός ο
εγωισμός έρχεται να αρνηθεί την πρόσβαση σε φυσικούς πόρους στο Νότο (80% της
ανθρωπότητας). Πιστεύω ότι η ανθρωπότητα δεν μπορεί σοβαρά να ασχοληθεί με την
κατασκευή μιας σοσιαλιστικής εναλλακτικής αν δεν αλλάξει αυτός ο «τρόπος ζωής»
του Βορρά, το οποίο βέβαια δεν σημαίνει ότι ο Νότος έχει απλά να περιμένει.
Αντίθετα, οι αγώνες στο Νότιο μειώνουν την ιμπεριαλιστική πρόσοδο και
αποδυναμώνουν τη θέση των μονοπωλίων στον Βορρά, ενισχύοντας τις λαϊκές τάξεις
του Βορρά στον αγώνα τους για την κοινωνικοποίηση των μονοπωλίων. Η πρόκληση στο
Βορρά, είναι η κοινή γνώμη να μην περιορίζεται στην υπεράσπιση των προνομίων της
έναντι των λαών του Νότου.
Οι αναδυόμενες οικονομίες όπως η Κίνα,
η Βραζιλία, η Ρωσία και η Νότια Αφρική δεν απειλούν ήδη κάπως τη δύναμη των
«γενικευμένων μονοπωλίων»;
Samir Amin. Από το 1970, ο παγκόσμιος καπιταλισμός κυριαρχεί στο
παγκόσμιο σύστημα με πέντε πλεονεκτήματα: τον έλεγχο της πρόσβασης στους
φυσικούς πόρους, τον έλεγχο της τεχνολογίας και της πνευματικής ιδιοκτησίας, την
προνομιακή πρόσβαση στα μέσα ενημέρωσης, τον έλεγχο του χρηματοπιστωτικού και
νομισματικού συστήματος και τέλος, το μονοπώλιο των όπλων μαζικής καταστροφής.
Αποκαλώ αυτό το σύστημα "apartheid on a global scale" (απαρτχάιντ σε παγκόσμια
κλίμακα). Πρόκειται για ένα συνεχή πόλεμο εναντίον του Νότου, έναν πόλεμο που
ξεκίνησε το 1990 από τις Ηνωμένες Πολιτείες και τους συμμάχους τους στο ΝΑΤΟ με
τον πρώτο πόλεμο του Κόλπου. Αλλά οι αναδυόμενες χώρες, ιδιαίτερα η Κίνα,
προχωρούν στην αποδόμηση τώρα αυτών των πλεονεκτημάτων. Πρώτον, η τεχνολογία.
Περνάμε από το "Made in China" στο "Made by China” (κατασκευασμένο από την
Κίνα). Η Κίνα δεν είναι πλέον το κατασκευαστικό εργαστήριο του κόσμου για τα
υποκαταστήματα ή τις θυγατρικές του μεγάλου κεφαλαίου των μονοπωλίων. Έχει
κατακτήσει την τεχνολογία για να αναπτυχθεί αυτόνομα. Σε ορισμένους τομείς, όπως
στους τομείς των μελλοντικών ηλεκτρικών αυτοκινήτων, ηλιακή ενέργεια, κ.λπ..,
διαθέτει τεχνολογίες αιχμής μπροστά από τη Δύση.
Επιπλέον, η Κίνα αφήνει το παγκόσμιο
χρηματοπιστωτικό σύστημα να καταστραφεί. Και χρηματοδοτεί ακόμη και την
αυτοκαταστροφή του, με τη χρηματοδότηση του ελλείμματος των ΗΠΑ και την
οικοδόμηση παράλληλα ανεξάρτητων ή αυτόνομων περιφερειακών αγορών μέσω του
«γκρουπ της Σαγκάης», η οποία περιλαμβάνει τη Ρωσία, αλλά και δυνητικά την Ινδία
και τη Νοτιοανατολική Ασία. Κάτω από την εποπτεία της Κλίντον, μια έκθεση για
την αμερικανική ασφάλεια, λαμβάνει υπόψη την ανάγκη για έναν προληπτικό πόλεμο
εναντίον της Κίνας. Αυτή είναι η απάντηση σε αυτό που οι Κινέζοι έχουν επιλέξει
να συνεισφέρουν στον αργό θάνατο των ΗΠΑ χρηματοδοτώντας το έλλειμμά τους. Ο
αιφνίδιος θάνατος του ζώου αυτού του είδους θα ήταν πολύ επικίνδυνος.
Και οι χώρες της Νότιας
Αμερικής;
Samir Amin. Οι δημοκρατίες με λαϊκή στήριξη στη Λατινική Αμερική
σίγουρα έχουν αποδυναμώσει την ιμπεριαλιστική πρόσοδο. Αλλά θα έχουν δυσκολίες
να προχωρήσουν περαιτέρω στην ανάπτυξη τους, όσο διατηρούν την ψευδαίσθηση μιας
εθνικής αυτόνομης καπιταλιστικής ανάπτυξης. Σαφώς το βλέπουμε στη Βολιβία, τον
Ισημερινό και τη Βενεζουέλα. Το βλέπουμε λιγότερο στη Βραζιλία, γιατί είναι μια
πολύ μεγάλη χώρα με τεράστιους φυσικούς πόρους. Άρχισαν τη συνεργασία τους με
την. ALBA. Αλλά η ALBA εξακολουθεί να είναι πολύ μικρή σε σύγκριση με τη
στρατιωτική συνεργασία, οικονομική και διπλωματική του γκρούπ της Σαγκάης, η
οποία αποσυνδέεται από την παγκόσμια οικονομία που κυριαρχείται από τα δυτικά
μονοπώλια. Για παράδειγμα, τίποτα δεν πληρώνεται σε δολάρια ή ευρώ. Η Νότια
Αμερική μπορεί, επίσης, να «αποσυνδεθεί» από τον καπιταλισμό των μονοπωλίων.
Έχουν τεχνικές δυνατότητες και τους φυσικούς πόρους για να κάνουν εμπόριο
Νότου-Νότου. Κάτι που ήταν αδιανόητο πριν από μερικές δεκαετίες.
Ευχαριστούμε τον Βασίλη
Συλαϊδή για τη μετάφραση που έκανε για το aristero blog
ΑΡΙΣΤΕΡΟ ΜΠΛΟΚ
