Το ΠΑΣΟΚ της μεταπολίτευσης

Το ΠΑΣΟΚ της μεταπολίτευσης
Ξεχασμένη πια από τους μεγαλύτερους. Αγνωστη ουσιαστικά στους νεότερους. Κι όμως η Διακήρυξη της 3ης του Σεπτέμβρη του 1974, η ιδρυτική διακήρυξη του κόμματος της αξιωματικής αντιπολίτευσης, που χθες γιόρτασε τα 33 χρόνια της, έπαιξε καθοριστικό ρόλο στις εξελίξεις. Το όραμα της Αλλαγής που πρόβαλε και ο ριζοσπαστισμός των μεταπολιτευτικών θέσεων του Ανδρέα Παπανδρέου, που μετέτρεπαν σε πολιτική τους στρατηγικούς στόχους της διακήρυξης, συνεπήραν τον ελληνικό λαό και σφράγισαν ανεξίτηλα την πορεία της χώρας τα τελευταία τριάντα και πλέον χρόνια. Αλλες εποχές, φυσικά. Σε μια τέτοια επέτειο, αξίζει όμως να θυμηθούμε κάτι από την εποχή εκείνη.
Γιώργος Δελαστίκ


«Η ρίζα της συμφοράς βρίσκεται στην εξάρτηση της πατρίδας μας» τόνιζε ρητά η Διακήρυξη της 3ης του Σεπτέμβρη και συνέχιζε: «Τα επτά μεσαιωνικά χρόνια που πέρασαν με τη στυγνή στρατιωτική δικτατορία και η τραγωδία της Κύπρου δεν αποτελούν παρά μια ιδιαίτερα σκληρή έκφραση της εξάρτησης της Ελλάδας από το ιμπεριαλιστικό κατεστημένο των ΗΠΑ και του ΝΑΤΟ».
«Ποιους προστάτες άραγε γυρεύουμε; Πού είναι ο νονός;... Στον αγώνα για την προάσπιση της εδαφικής μας ακεραιότητας σήμερα είμαστε μόνοι... Πληρώνουμε αυτή την ώρα το γεγονός πως για τόσα χρόνια ζήσαμε τον μύθο της προστασίας μας από την Ατλαντική Συμμαχία» υπογράμμιζε ο Ανδρέας Παπανδρέου σε λόγο του στην Πέτρα της Λέσβου, το καυτό καλοκαίρι του 1976. «Τα συμφέροντα του ΝΑΤΟ και της Αμερικής συμπίπτουν με τα συμφέροντα της Τουρκίας σε βάρος της Ελλάδας» τόνιζε σε συνέντευξή του στην εφημερίδα «Ουάσιγκτον Σταρ», τον Αύγουστο του 1979.
Ο Α. Παπανδρέου δεν συμπαθούσε καθόλου τη σοσιαλδημοκρατία: «Η σοσιαλδημοκρατία είναι καπιταλισμός με ευγενικό προσωπείο» υποστήριζε σε συνέντευξή του στα «Νέα» στις 3 Νοεμβρίου 1975 και συνέχιζε: «Γι αυτό οι περιθωριακές αλλαγές που προωθεί η σοσιαλδημοκρατία, αλλαγές που αποσκοπούν στη συγκάλυψη των αντιθέσεων και των αδυναμιών του συστήματος, δεν αποτελούν βήματα προς τον σοσιαλισμό, αλλά, αντίθετα, μέτρα για την αποσόβησή του».
Αυστηρή ήταν η θέση του ιδρυτή του ΠΑΣΟΚ και για τον συνδικαλισμό: «Στη Δυτική Ευρώπη ο συνδικαλισμός τις δεκαετίες αυτές αποπολιτικοποιήθηκε, αποπροσανατολίστηκε, μπήκε στα κανάλια του συμβιβασμού, του ρεφορμισμού... Φτιάχτηκε η ψευδαίσθηση της εποικοδομητικής συνεργασίας των κοινωνικών τάξεων.
Μας γαλουχήσανε με την ιδέα του κοινωνικού συμβολαίου, της κοινωνικής ειρήνης, μέσα στα πλαίσια ενός κράτους πρόσφερε πατερναλιστικά κάτι στον εργαζόμενο για να επιζήσει το σύστημα» ανέλυε σε λόγο του στην Αθήνα, στις 28 Ιανουαρίου του 1976 και διατύπωνε σε αντιδιαστολή τη θέση του ΠΑΣΟΚ: «Εμείς αναγνωρίζουμε την ύπαρξη μιας αέναης σύγκρισης, στα πλαίσια του σημερινού κοινωνικού συστήματος, ανάμεσα σε εκείνους που πουλούν την εξαρτημένη εργασία τους στην αγορά και τους εργοδότες...».
Στη βάση παρόμοιων αναλύσεων καθόριζε και τον χαρακτήρα του ΠΑΣΟΚ: «Το ΠΑΣΟΚ, ξεκάθαρα, είναι το κόμμα που λέει: Εμείς ταυτιζόμαστε με τα συμφέροντα του εργαζόμενου, του μη προνομιούχου Ελληνα. Με αυτούς ταυτιζόμαστε. Δεν ταυτιζόμαστε ούτε με το κεφάλαιο ούτε με την ξένη διείσδυση» υπογράμμιζε ο Ανδρέας Παπανδρέου σε λόγο του στην Αθήνα, στις 10 Ιουλίου 1975.
Οι προαναφερθείσες ελάχιστες θέσεις του μεταπολιτευτικού ΠΑΣΟΚ σίγουρα ανταποκρίνονταν στον ριζοσπαστισμό εκείνης της εποχής. Το σημαντικότερο από όλα όμως ήταν ότι ο Ανδρέας Παπανδρέου είχε έναν στρατηγικό στόχο, στον οποίο υπέτασσε και ενσωμάτωνε όλες τις τακτικές του επιλογές.
Το αποτέλεσμα ήταν να εμφανίζει ένα συνεκτικό όραμα, στο οποίο όχι μόνο πίστευαν διάφορες κοινωνικές ομάδες, αλλά και αισθάνονταν ότι συμμετέχουν στον αγώνα για την υλοποίησή του.
Με μαεστρία συνέδεε τον εθνικοανεξαρτησιακό με τον κοινωνικό αγώνα. «Οι αγώνες για την εθνική ανεξαρτησία στην περίοδο που διανύουμε είναι βασικά αγώνες της εργατικής και της αγροτικής τάξης, με τη συμπαράσταση των μικρομεσαίων στρωμάτων, των διανοουμένων, της νεολαίας» έλεγε π.χ. σε άλλο λόγο του στην Αθήνα, στις 13 Απριλίου του 1975.
ΤΡΙΑΝΤΑ ΧΡΟΝΙΑ ΠΡΙΝ
Παπανδρέου κατά Καραμανλή
Προεκλογική περίοδος. Ομιλία του Παπανδρέου στο Σύνταγμα. Κατακεραυνώνει ρητορικά τον Καραμανλή: «Είναι αλήθεια, ναι ή όχι, ότι το ΝΑΤΟ είναι υπεύθυνο για την εφτάχρονη δικτατορία; Είναι αλήθεια, ναι ή όχι, ότι ο βιασμός της Κύπρου συντονίστηκε από την Ουάσιγκτον; Είναι αλήθεια, ναι ή όχι, ότι οι ΗΠΑ και οι χώρες του ΝΑΤΟ και της ΕΟΚ στηρίζουν την επεκτατική, επιθετική πολιτική της Τουρκίας στο Αιγαίο; Κι αν όλα αυτά είναι αλήθεια, γιατί σιωπά ο πρωθυπουργός; Γιατί δεν υψώνει το ανάστημά του σαν πρωθυπουργός της χώρας να καταγγείλει τις απαράδεκτες αυτές ενέργειες των δήθεν φίλων και συμμάχων μας;» ερωτά. Ο Παπανδρέου είναι ο Ανδρέας, ο Καραμανλής είναι ο Κωνσταντίνος, ο χρόνος είναι η 16η Νοεμβρίου 1977.
3η ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΥ 1974
Ένα νέο κόμμα γεννιέται
Κανείς δεν μπορούσε να φανταστεί πόσο σημαντική θα απέβαινε για την πορεία της χώρας εκείνη η μέρα που ο Ανδρέας Παπανδρέου ανακοίνωσε την ίδρυση του Πανελλήνιου Σοσιαλιστικού Κινήματος. Ο ριζοσπαστισμός της Διακήρυξης της 3ης του Σεπτέμβρη τους τρόμαξε. Πολλοί απορούσαν που ο Ανδρέας Παπανδρέου αρνιόταν την «κληρονομιά» της Ενωσης Κέντρου, με την οποία άνετα θα αποσπούσε αμέσως ένα ποσοστό 30-35% για να ιδρύσει εκ του μηδενός ένα σοσιαλιστικό κόμμα. Μερικοί κάγχασαν μάλιστα όταν, δύο μήνες αργότερα, το ΠΑΣΟΚ πήρε μόλις 13,6% στις βουλευτικές εκλογές του Νοεμβρίου του 1974. Αδυνατούσαν να αντιληφθούν ότι το νέο κόμμα θα αναδεικνυόταν σε κύριο εκφραστή του κοινωνικού ριζοσπαστισμού της μεταπολίτευσης. Οταν το κατάλαβαν, ήταν αργά. Διπλασιάζοντας διαρκώς τις ψήφους του (25% το 1977 και 48% το 1981), το ΠΑΣΟΚ κυριάρχησε στην πολιτική ζωή της χώρας και διαμόρφωσε τις τύχες της για πάνω από ένα τέταρτο του αιώνα.